L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Tobinning koeffitsienti (q)
- bu koorxonaning bozor qiymatining kompaniya 
aktivlarini tiklash qiymatiga nisbatidir. Ushbu nisbat 1969 yilda amerikalik 
iqtisodchi Jeyms Tobin tomonidan ishlab chiqilgan. 
q = P / C, 
bunda: P - bu kompaniya aktivlarining bozor qiymati (bozor kapitallashuvi). 
C - bu kompaniyaning barcha aktivlarini joriy narxlarda sotib olish uchun zarur 
bo‛lgan xarajatlar yig‛indisiga teng bo‛lgan kompaniya aktivlarini tiklash qiymati. 
Agar aktivlarning bozor qiymati kompaniya aktivlarining balans qiymati bilan 
bir xil bo‛lsa, Tobin koeffitsienti q = 1 ga teng. 
Agar Tobinning nisbati q>1 bo‛lsa, unda bozor qiymati kompaniya 
aktivlarining balans qiymatidan oshib ketadi. Bu shuni anglatadiki, bozor qiymati 
kompaniyaning o‛lchovsiz yoki hisoblanmaydigan ba’zi aktivlarini aks ettirishini. 
Tobin koeffitsienti (q) ning yuqori qiymati investorlarni ushbu kompaniyaning 
kapitaliga ko‛proq sarmoya kiritish to‛g‛risida qaror qabul qilishga majbur qiladi, 
chunki u kiritgan sarmoyasi (xarajat) dan ko‛ra qimmatroq turadi. 
q = (Investitsiya qilingan mablag‛larning bozor qiymati) / (Kapitalni 
almashtirish qiymati) 
Agar kompaniyaning bozor narxi (ya’ni kompaniya kapitalining bozor 
qiymatining kattaligi) 2 ₤, kapitalning hozirgi bozor o‛rnini bosadigan qiymati 1 ₤ 
bo‛lsa, u holda kompaniya aktsiyalarni chiqarishi mumkin, shu bilan kapitalga 
daromadli sarmoya kiritadi. Bunday holda q>1. 

---

69 
Boshqa tomondan, agar q<1 bo‛lsa, unda kompaniya aktivlarining bozor 
qiymati ularning balans qiymatidan past bo‛ladi. Bu bozor kompaniyani past 
baholayotganini anglatadi. 
Tadqiqotlar shuni ko‛rsatdiki, Tobinning koeffitsienti vaqt o‛tishi bilan ancha 
barqaror bo‛lib, yuqori qiymatga ega kompaniyalar odatda noyob mahsulotlar 
ishlab chiqaradilar yoki noyob ishlab chiqarish omillariga ega bo‛lib, bu ularga 
monopol foyda olishga imkon beradi. 
Lang va Stulzning ta’kidlashicha, Tobin koeffitsienti bitta biznes yo‛nalishiga 
yo‛naltirilgan firmalarga qaraganda bir nechta faoliyat ko‛rsatadigan kompaniyalar 
uchun pastroqdir. Bu bozor diversifikatsiyalangan kompaniyalar aktivlariga 
nisbatan ishonchsizlik bilan bog‛liq. 
Tobinning xulosalaridan kelib chiqadiki, aktsiyalar bahosidagi o‛zgarishlar 
iste’mol va sarmoyalar miqdoriga ta’sir qiladi. Ammo amaliy tajriba shuni 
ko‛rsatadiki, bu butunlay to‛g‛ri emas. Firmalar investitsiya qarorlarini aksiyalar 
narxining o‛zgarishini ko‛r-ko‛rona kuzatib borish bilan emas, balki kelajakdagi 
foiz stavkalari va kutilayotgan daromadlarning hozirgi qiymatini hisobga olgan 
holda qabul qilishadi.