L. S. Karieva makroiqtisodiyot

4.2 Iste’mol funksiyasining algebraik va garfik ko‛rinishi. Jamg‛arish 
funksiyasi va grafigi 
Uy xo‛jaliklarining iste’mol xarajatlari (bundan buyon iste’mol deb yuritiladi), 
yalpi talab, yoki YaIMning yakuniy iste’molga ko‛ra tarkibida eng katta ulushga 
ega bo‛lgan komponentdir. Rivojlangan mamlakatlarda iste’mol xarajatlari shaxsiy 
tasarrufdagi daromadning 90 foizdan ortiq qismini tashkil etadi. Shu tufayli ham 
iste’mol xarajatlariga ta’sir etuvchi omillarni, uning o‛zgarish qonuniyatlarini 
o‛rganish muhim ahamiyatga ega.
Uy xo‛jaliklari tasarrufidagi daromadning iste’mol qilinmasdan qolgan qismi 
ularning jamg‛armalarini tashkil etadi. Klassik maktab vakillari jamg‛arish hajmi 
foz stavkasining funktsiyasi deb qarashsa J.M.Keyns uy xo‛jaliklarining iste’mol 
xarajatlari va jamg‛arishlari hajmini belgilovchi asosiy omil ularning ishlab 

---

61 
chiqarishda ishtirok etishdan olingan daromadlari deb hisoblaydi. Yanada aniqlik 
kiritsak iste’sol va jamg‛arish hajmini belgilovchi asosiy omil uy xo‛jaliklarining 
ishlab topgan daromadlari, olgan transfert to‛lovlari va to‛lagan soliqlari bilan 
belgilanadigan tasarrufidagi daromadi (DI – disposable income, yoki Yd ) 
ko‛rsatkichidir. Makroiqtisodiy nazariyada iste’mol va jamg‛armalar, milliy 
daromad yoki shaxsiy daromadlarning funktsiyasi sifatida ham tadqiq qilinadi.
Ma’lumki, uy xo‛jaligi tasarrufidagi daromad iste’mol va jamg‛arish uchun 
ishlatiladi. Ya’ni, qancha ko‛p iste’mol qilinsa, shuncha kam jamg‛ariladi va 
aksincha. Iste’mol va jamg‛arish o‛rtasidagi o‛zaro bog‛liqlik har xil daromadga 
ega bo‛lgan shaxslarda bir xil emas: kam daromadga ega bo‛lganlar, odatda, uning 
ko‛proq qismini iste’mol qilib, kamroq qismini jamg‛aradi, lekin daromadlari 
oshib borishi bilan bu nisbat jamg‛arish foydasiga o‛sadi. Bu bog‛liqlikni gipotetik 
ma’lumotlar asosida ko‛rib chiqamiz (4.2.1-jadval).
Tasarrufidagi daromad hajmi 370 shartli birlikka (sh.k.) teng bo‛lganda uy 
xo‛jaliklari iste’moli 375 sh.b.ka teng, ya’ni tasarrufidagi daromaddan 5 sh.b.ka 
ko‛p bo‛ladi. Ya’ni uy xo‛jaliklari 5 sh.b.ka teng miqdorda qarz hisobiga yoki 
o‛tgan yillarda to‛plangan jamg‛armalar hisobiga iste’mol xarajatlari qiladilar.