L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Ex=Pd/Pf. 
Ushbu nazariyaga ko‛ra, hozirgi valyuta kursi bo‛yicha milliy valyutalarga 
konvertatsiya qilingan bir xil miqdordagi pulga, turli mamlakatlarda transport 
xarajatlari va transportda cheklovlar bo‛lmagan holda siz bir xil miqdordagi 
tovarlar va xizmatlarni sotib olishingiz mumkin. Amalda ushbu qonun iste’mol 
savatini tashkil etadigan tovarlar sifatidagi farqlar va boshqa holatlar tufayli amal 
qilmaydi. Ular orasida milliy bozorda xorijiy valyutani yetkazib berishni 
belgilaydigan foiz stavkasining qiymati mavjud. 
Chunki ayirboshlash kursi qiymatiga 
PPP
dan tashqari boshqa ko‛plab omillar 
ta’sir qiladi. 

---

264 
Haqiqiy valyuta kursini belgilovchi omillar. Valyutaga talab va taklif 
o‛rtasidagi bog‛liqlik bozorda va shunga muvofiq valyuta kursi qiymati ko‛plab 
omillar ta’sirida doimiy ravishda o‛zgarib turadi. Bunga quyidagilar kiradi: 
- PPP valyutalari. Milliy valyutaning PPPsi boshqa davlat valyutasiga nisbatan 
qanchalik baland bo‛lsa, uning kursi shuncha yuqori bo‛ladi; 
- 
inflyatsiya 
darajasi. 
Inflyatsiyaning 
o‛sishi 
milliy 
valyutaning 
qadrsizlanishida ifodalanadi va boshqa narsalar teng bo‛lsa, uning kursi 
pasayishiga olib keladi; 
- mamlakat iqtisodiyoti darajasi va dinamikasi. Mamlakat iqtisodiyotining 
rivojlanish darajasi qanchalik yuqori bo‛lsa, chet elga sotiladigan tovarlar hajmi 
shuncha ko‛p bo‛ladi, eksportdan tushadigan daromad, chet el valyutasining 
mamlakatga oqimi va milliy valyuta kursi shunchalik yuqori bo‛ladi; 
- valyuta bozorining raqobatchisi bo‛lgan fond bozorining rivojlanish darajasi.
Qimmatli qog‛ozlar bozori to‛g‛ridan-to‛g‛ri chet el valyutasini jalb qilishi 
mumkin, shuningdek milliy valyutadagi mablag‛larni “tortib olishi” mumkin, bu 
valyuta bozorida chet el valyutasini sotib olish uchun ishlatilishi mumkin; 
- milliy va jahon bozorlarida valyutaga bo‛lgan ishonch darajasi. U 
iqtisodiyotning holati va mamlakatdagi siyosiy vaziyat bilan belgilanadi; 
- spekulyativ operatsiyalar - chet el valyutasini keyinchalik uni sotish 
maqsadida sotib olish chet el valyutasiga talab va uning kursini oshiradi va hokazo. 
Ayirboshlash kursiga ta’sir qiluvchi bunday muhim omilga foiz stavkasi 
darajasiga alohida e’tibor qaratish lozim. Foiz stavkasining valyuta kursi 
qiymatiga ta’sirini baholash foiz stavkalari pariteti nazariyasi doirasida berilishi 
mumkin. 
Foizlar nisbati tengligi nazariyasi. Chet el investitsiyalari qoidasi shundan 
iboratki, milliy valyutadagi xorijiy investitsiyalar bo‛yicha daromad (Υ
f
) chet elda 
foiz stavkasi yig‛indisidan (farqidan) (rf) va milliy valyuta kursining amortizatsiya 
(o‛sish) foizidan iborat. Bunday holda, amortizatsiya (o‛sish) foizlari milliy 
valyutaning kelajakdagi t + 1 vaqtidagi kursi (forvard kursi E
t
+ 1) va joriy valyuta 
kurslari (Et) o‛rtasidagi nisbiy farq sifatida hisoblanadi. Ushbu farq milliy 

---

265 
valyutaning kelajakdagi kursi amaldagi kursdan past bo‛lsa, ijobiy bo‛lishi 
mumkin, aksincha, milliy valyutaning kutilayotgan kelajakdagi kursi hozirgi 
kursdan yuqori bo‛lsa: 
Pulni qaerga investitsiya qilish yanada foydali ekanligi to‛g‛risida qaror qabul 
qilish uchun mamlakat ichidagi foiz stavkasini chet elda investitsiyalarning 
kutilayotgan rentabelligi bilan taqqoslash kerak: 
Foiz stavkasi pariteti - mamlakatda va chet elda (rf) foiz stavkalari darajasi 
o‛rtasidagi nisbat, bunda ularning har biridagi teng depozitlar bitta valyutaga 
o‛tkazilganda bir xil daromad keltiradi. 
Ushbu kontseptsiya asosida siz kelajakda ma’lum bir davr uchun valyuta 
kursining qiymatini hisoblashingiz mumkin: 
Shunday qilib, agar ikki mamlakat valyuta bozori muvozanat holatida, agar 
ular o‛rtasida foiz stavkalari tengligi bo‛lsa. 
Ijobiy farq mamlakat ichidagi sarmoyalar chet elga sarmoyalarga qaraganda 
ancha foydali ekanligini anglatadi. Bu mamlakatga kapital kirib kelishiga va 
shunga mos ravishda milliy valyuta kursining oshishiga olib keladi. Aksincha, 
salbiy farq mamlakat ichidagi sarmoyalar chet elga sarmoyalarga qaraganda 
unchalik rentabelli emasligini anglatadi. Bu mamlakatdan kapitalning chiqib 
ketishiga va shunga mos ravishda milliy valyuta kursining pasayishiga olib keladi. 
Yuqorida sanab o‛tilgan omillar bilan bir qatorda mamlakatning to‛lov 
balansining holati valyuta kursi qiymatiga sezilarli darajada ta’sir qiladi. Faol 
to‛lov balansi milliy valyutaning qadrini oshirishga yordam beradi, chunki bu unga 
tashqi qarzdorlardan talabni oshiradi. Passiv to‛lov balansi sabab bo‛ladi milliy 
valyuta kursining pasayish tendentsiyasi, chunki qarzdorlar tashqi majburiyatlarini 
to‛lash uchun uni xorijiy valyutaga sotadilar.