L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Konvertirlanmaydigan valyuta
 
– bu, faqatgina ichki to‛lovlarga xizmat 
qiladigan va xorijiy valyutaga ayirboshlanmaydigan milliy valyutadir.
Konvertirlashni 
ichki va tashqi
 
konvertirlashga ham ajratish mumkin. Ichki 
konvertirlash rezidentlarining mamlakat ichkarisida xorijiy valyutani sotib olishi, 
uni saqlab turishi va u bilan ayrim operatsiyalarni olib borishini imkoniyatini aks 
ettiradi. Tashqi konvertirlashda xorijda to‛lovlarni amalga oshirishga va moliyaviy 
aktivlarni ushlab turishga ruxsat etiladi. Valyutalarni konvertirlash ko‛pgina 
mamlakatlar olib borayotgan iqtisodiy siyosatlarning muhim maqsadi hisoblanadi. 
Bozordagi talab va taklif ta’siri natijasida vaqti-vaqti bilan valyuta kurslari 
o‛zgarib turadi. Davlat valyuta kurslarini barqororlashtirish uchun valyuta 
bozorining amal qilishiga bevosita yoki bilvosita aralashishi zarur. Buning bir 
qator usullari mavjud:

---

258 
1) z
axiralardan foydalanish
. Valyuta kursini mustahkamlashning ko‛proq 
qo‛llaniladigan usuli - rasmiy zaxiralar bilan bozorda manipulyatsiya qilish 
hisoblanadi. O‛z-o‛zidan aniqki, valyuta zaxiralari alohida mamlakatlar 
ixtiyoridagi chet mamlakatlar valyutalarining zaxirasidir (Masalan, AQSH dollari, 
EVRO va h.k.);
2) s
avdo siyosati
. 
Valyuta bozoriga ta’sir ko‛rsatishning boshqa tadbirlariga 
savdo va moliyaviy oqimlar ustidan to‛g‛ridan-to‛g‛ri nazorat qilishni kiritish 
mumkin. Masalan, AQSH dollarining yetishmasligi sharoitida valyuta kursini 
tegishli darajada importni cheklash hisobiga ushlab turish mumkin. Xususan 
import hajmi boj yoki import kvotalarini kiritish bilan qisqarishi mumkin. Boshqa 
tomondan mamlakat hukumati eksport uchun milliy ishlab chiqaruvchilarga 
subsidiya berib, shu orqali xorijiy valyuta taklifini ko‛paytirishi mumkin. Bu 
tadbirlardan foydalanishda vujudga keladigan asosiy muammo shundan iboratki, u 
jahon savdosi hajmini qisqartiradi, uning tarkibini va savdo aloqalarini o‛zgartirib 
yuboradi, iqtisodiy maqsadga muvofiqlikning buzilishiga hissasini qo‛shadi. 
Buning oqibatlarini hisobga olmaslik mumkin emas;
3) v
alyuta nazorati
. Boshqa muqobil variant valyuta nazorati hisoblanadi. 
Valyuta nazorati sharoitida hukumat milliy eksportyorlar olgan barcha tegishli chet 
el valyutalarini davlatga sotish talabi bilan ularning yetishmasligi muammosini hal 
qilishi mumkin. Keyin, hukumat o‛z navbatida chet el valyutasining bu zaxirasini 
turli milliy importyorlar o‛rtasida taqsimlaydi. Shu yo‛l bilan hukumat milliy 
importni, milliy eksport hisobidan olingan chet el valyutasi miqdoriga cheklaydi.
Valyuta nazorati tizimi bir qator kamchiliklarga ega. Birinchidan, savdo 
cheklashlari (boj, kvota, eksportga subsidiya) kabi valyuta nazorati nisbiy ustunlik 
tamoiliga asoslangan xalqaro savdoning tarkib topgan aloqalarini buzadi. 
Ikkinchidan, etarli bo‛lmagan valyuta resurslari ustidan valyuta nazorati jarayoni, 
so‛zsiz, alohida importyorlarni kamsitilishi bilan bog‛liq. Uchinchidan, nazorat 
tadbirlari iste’molchining tanlash erkinligiga tajovuz qilish hisoblanadi;
4)