L. S. Karieva makroiqtisodiyot

12.4 Valyuta va jahon valyuta tizimi 
Xalqaro valyuta munosabatlari pulning xalqaro to‛lov jarayoniga xizmat qilishi 
jarayonida vujudga keladi. U tashqi savdo bilan birga paydo bo‛ldi va 
rivojlanishning uzoq yo‛lini bosib o‛tdi. Tarix davomida jahon puli va xalqaro 
hisob-kitob shakllari o‛zgardi. Bir vaqtda valyuta munosabatlari ahamiyati o‛sdi va 
ularning nisbatan mustaqil darajasi oshdi. Tovarlar, xizmatlar, kapitallar va ishchi 
kuchi harakati mamlakatdan mamlakatga ko‛chadigan pul massasalari oqimi 

---

257 
yordamida amalga oshadi. Bu harakatni tartibga solish zarurligi xalqaro valyuta 
tizimi va jahon valyuta tizimlarining shakllanishiga olib keldi. 
Valyuta – keng 
ma’noda mamlakat pul birligini (masalan, so‛m, dollar, marka, funt-sterling va 
hokazo) anglatadi. Qisqa ma’noda valyuta atamasi chet davlatlarning pul belgisi 
ma’nosida qo‛llaniladi. Har bir milliy bozor xususiy milliy valyuta tizimiga ega. 
 
Xalqaro valyuta yoki xalqaro to‛lov-hisob va kreditlash vositalariga javob 
berishi kerak bo‛lgan talab ularning konvertirlashuvi hisoblanadi. 
Valyuta 
konvertirlashuvi
 
deganda uni boshqa xorijiy valyutalarga almashish qobiliyati 
tushiniladi. 
Hozirgi 
paytda 
ular 
erkin 
konvertirlanadigan, 
qisman 
konvertirlanadigan va konvertirlanmaydigan valyutalarga ajratiladi.
Erkin konvertirlanadigan valyuta
 
– bu, amaldagi kurs bo‛yicha har qanday 
boshqa xorijiy valyuta erkin va cheklanmagan miqdorda ayirboshlanadigan 
valyutadir. Bunga misol qilib AQSH, Evropa hamjamiyatiga a’zo mamlakatlar, 
Yaponiyalar valyutalarini kiritish mumkin.
Qisman konvertirlanadigan valyuta
 
– bu, faqat ba’zi xorijiy valyutalarga 
almashtiriladigan va xalqaro to‛lov oborotini qisman qamrab oladigan milliy 
valyutadir.