L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Kutilayotgan
 
inflyatsiya
 
sharoitida daromad 
oluvchi inflyatsiyaning u olayotgan daromadga ta’sirini kamaytirish, ya’ni real 
daromadi darajavsini saqlab qolish chorasini ko‛radi.
Bu uchun Fisher tenglamasidan foydalanish mumkin:
i = r + 
kut., bu erda i-nominal foiz stavkasi; r- real foiz stavkasi; 
kut- 
kutilayotgan infnflyatsiya darajasi.
Inflyatsiya sur’ati 10 foizdan oshganda Fisher tenglamasi quyidagi ko‛rinishni 
oladi: 
r=
 . 
Kutilmagan inflyatsiya
 
daromadlarni debitorlar va kreditorlar o‛rtasida 
kreditorlar foydasiga qayta taqsimlaydi. Shuningdek kutilmagan inflyatsiya 
daromadlarni qayd qilingan daromad oluvchilar va qayd qilinmagan daromad 
oluvchilar o‛rtasida keyingilari foydasiga qayta taqsimlaydi. Talab va taklif 
inflyatsiyasini qat’iy chegaralash qiyin. Ba’zida bu ikki turdagi inflyatsiya bir-biri 
bilan qo‛shilib ketadi. Masalan, talab inflyatsiyasi sharoitida yollanma ishchilar 
kutilayotgan inflyatsiya darajasini e’tiborga olib ish haqlari oshirilishini mehnat 
shartnomalariga kiritadilar. Bu esa mahsulot tannarxini oshirib taklif inflyatsiyasini 
keltirib chiqaradi. Tovarlar taklifning kamayishini kuzatayotgan iqtisodiy agentlar 
pul mablag‛larini tovarlarga aylantirishga shoshadilar. Bu holat talab inflyatsiyasi 
ko‛rinishini keltirib chiqaradi. Bunday ketma-ketlik oxir-oqibat giperinflyatsiyani 
keltirib chiqarishi mumkin. Giperinflyatsiya boshqarib bo‛lmaydigan inflyatsiya 
jarayoni bo‛lib, ishlab chiqarish va bandlik darajalariga halokatli ta’sir ko‛rsatadi. 
Yillik sur’ati bir necha o‛n yoki yuz foizni tashkil etgan inflyatsiya pul tizimining 
boshlanayotgan yoki kuchayayotgan inqirozi belgisidir. Giperinflyatsiya uning 
halokatini, butun bozor mexanizmi falajlanishini anglatadi. Giperinflyatsiyaning 
rasmiy mezoni amerikalik iqtisodchi Fillipp Kegan tomonidan kiritilgan. F.Kegan 

---

190 
giperinflyatsiyaning boshlanishi deb baholarning birinchi bor 50% dan oshgan 
oyni, tugallanishi deb esa baholarning o‛sishi bu sur’atdan pasaygan va shundan 
so‛ng kamida bir yil davomida undan oshmagan oydan oldingisini hisoblash kerak 
deb taklif qilgan. Giperinflyatsiya sharoitida pul o‛zining qiymat o‛lchovi va 
almashinuv vositasi singari funktsiyalarini bajarolmay qoladi. Normal iqtisodiy 
munosabatlar buziladi. Mablag‛lar ishlab chiqarishga emas, balki tovar-moddiy 
boyliklari jamg‛arishga yo‛naltiriladi.