L. S. Karieva makroiqtisodiyot

inflyatsiya darajasi 
(baholarning o‛sish sur’ati) 
deb ataladi. Makroiqtisodiy modellarda inflyatsiya 
darajasi quyidagicha ifodalanishi mumkin:

---

187 
π=
 , 
bunda: 
 – 
yillik inflyatsiya sur’ati;
P 
- joriy yilning narxlar indeksi;
P-
1 - o‛tgan yilning narxlar indeksi.
Inflyatsiyani miqdoran o‛lchash uchun makroiqtisodiyotda «70-miqdor 
qoidasi» deb atalgan usuldan ham foydalaniladi. Bu usul narxlarning barqaror 
o‛sishi sharoitida inflyatsiya darajasi necha yilda ikki baravarga oshishini aniqlash 
imkonini beradi. Buning uchun 70 ni yillik inflyatsiya darajasiga bo‛lish kifoya: 
Baholar ikki martaga jshishi uchun zarur yillar soni = 
 
Misol uchun, yillik inflyatsiya darajasi 7 % ga teng bo‛lsa, taxminan 10 yilda 
baholar ikki martaga oshadi, ya’ni, (70:7 = 10).
Real YaMM va jamg‛armaning necha yildan so‛ng ikki marta oshishini 
hisoblash zarur bo‛lgan hollarda ham «70-miqdor qoidasidan» foydalaniladi. 
Talab inflyatsiyasi
 
iqtisodiyotda talab keskin oshib ketishi va uni ishlab 
chiqarishning real hajmi bilan qondirish mumkin bo‛lmay qolgan sharoitlarda kelib 
chiqadi. Ya’ni, to‛liq bandlilikka yaqin sharoitda iqtisodiyotning ishlab chiqarish 
imkoniyatlari o‛sib borayotgan yalpi talabni qondirolmaydi. Ortiqcha talab esa real 
tovarlar bahosining ko‛payishiga iqtisodiy bosim beradi va talab inflyatsiyasi kelib 
chiqadi. Yoki, oddiy so‛zlar bilan aytganda, «haddan ziyod pullar haddan kam 
tovarlarni ovlaydi». Talab inflyatsiyasini keltirib chiqaruvchi asosiy sabablar 
aholining ish bilan to‛liq bandligi va ish haqining oshib borishi hisoblanadi. 
Demak, inflyatsiya talab, taklif, ish bilan bandlik, baho, ishlab chiqarish sur’atlari 
kabi ko‛pgina omillarga bog‛liq.
Iqtisod pasayish holatida bo‛lganda mamlakatda jami talab oshsa, ishlab 
chiqarish hajmi ko‛payadi, ishsizlik kamayadi, baho darajasi esa deyarli 
o‛zgarmaydi yoki kam miqdorda o‛zgaradi. Baho o‛zgarmasligining sababi 
shundaki katta hajmdagi bo‛sh turgan mehnat va xom ashyo resurlarini shu 
o‛zgarmas bahoda ishga tushirish mumkin bo‛ladi. Chunki, ishsiz yurgan kishi ish 

---

188 
haqini oshirishni talab qilmaydi, uning uchun ishga yollanishning o‛zi kifoya 
hamda qo‛shimcha stanok sotib olishga hojat yo‛q.
Bundan tashqari, baho ishchi kuchini to‛la ish bilan bandligiga erishishdan 
oldin ham oshishi mumkin. Ya’ni, ba’zi sanoat korxonalarida bo‛sh turgan resurs 
va zaxiralarni ishlab chiqarishga ertaroq to‛liq jalb qilinadi, natijada ular talabning 
o‛sishiga mos ishlab chiqarishga, taklifga erisha olmaydi. Talab, taklifdan ko‛payib 
ketadi, natijada baho yana osha boshlaydi.