301
sharoitida u bunday vazifadan ozod qilinadi va ichki muammolarni hal qilish
uchun samaraliroq ishlatilishi mumkin.
Pul taklifini kengaytirish foiz stavkalarini pasaytiradi va xarajatlarning
oshishiga olib keladi. Ma’lumki xarajatlarning ortishi importning o‛sishini
rag‛batlantiradi va savdo balansini yomonlashtiradi. To‛lov balansining taqchilligi
yuzaga kelishiga foiz stavkasining pasayishi sababli kapitalning mamlakatdan
chiqib ketishi ham ta’sir ko‛rsatadi. Lekin egiluvchan
valyuta kursi sharoitida
taqchillik saqlanib qolmaydi. Importning o‛sishi va kapitalning oqib ketishi xorijiy
valyutaga talab oshishiga olib keladi va milliy valyuta qadrsizlanadi. Bu
qadrsizlanish mamlakat eksportchilarining raqobatbardoshligini kuchaytiradi.
Oqibatda savdo balansi yaxshilanadi. Eksportning ortishi mamlakatimiz
mahsulotiga bo‛lgan talabning o‛sishini anglatadi va pul massasining dastlabki
o‛sishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yuksalishni yanada kuchaytiradi.
Demak, pul siyosati ichki daromadlarga bevosita (pul taklifining o‛sishi orqali)
va bilvosita (almashinuv kursining pasayishi hamda eksportning o‛sishi orqali)
ta’sir ko‛rsatadi.
Kapitalning oqib ketishiga va o‛z navbatida milliy valyutaning qadrsizlanishi
darajasiga ta’sir ko‛rsatgani uchun ham kapitalning mobilligi muhim ahamiyatga
egadir. Ammo, pul-kredit siyosati murakkab yetkazib berish mexanizmiga egaligi
sababli uning ishlab chiqarish hajmiga ijobiy ta’siri
ishlab chiqarishni
kengaytirishning ichki rag‛batlari ( foiz stavkasining pasayishi) orqali emas, balki
ko‛proq tashqi dunyo orqali ro‛y beradi deb tasavvur qilish mumkin. Boshqacha
aytganda, kapitalning chiqib ketishi va valyutaning qadrsizlanishi sharoitida
mamlakat mahsulotlariga talabning o‛sishi uning eksportiga talabning oshishi
hisobiga ro‛y beradi. Shu sababli pul siyosatining ichki balansga ijobiy ta’siri
o‛ziga xos xususiyatga ega. Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida byudjet-soliq
siyosatining samaradorligini baholash yanada murakkabroqdir. Ma’lumki,
davlat
xarajatlarining ortishi ichki va tashqi muvozanatga ikki yo‛nalishda: daromad
orqali va foiz stavkasi orqali ta’sir ko‛rsatadi. Daromadlarning ortishi
(multiplikator
samarasi
orqali)
importni
ko‛paytiradi,
savdo
balansini
302
yomonlashtiradi va milliy valyutaning kursini pasaytiradi. Davlat xarajatlarining
ortishi, shuningdek, hukumat olayotgan qarzlarini ko‛paytirayotganligini anglatadi,
bu esa foiz stavkalarining ortishiga olib keladi. Yuqoriroq foiz stavkalari esa
xorijdan kapital oqib kelishini rag‛batlantiradi. Bu
esa milliy valyuta kursini
oshiradi va kapital harakati schyotini yaxshilaydi. Yakuniy natija esa kapitalning
mobilligi darajasiga bog‛liq bo‛ladi.
Kapitalning past mobiligi sharoitida byudjet ekspansiyasi daromad orqali
ko‛proq ta’sir ko‛rsatadi. Kapitalning uncha ko‛p bo‛lmagan miqdorda oqib kelishi
savdo balansining taqchilligini qoplay olmaydi va oqibatda valyuta kursi pasayadi.
Milliy valyutaning arzonlashishi eksportning o‛sishi uchun qulay sharoit
yaratadi va to‛lov balansining taqchilligini bartaraf qilish imkonini beradi.
Eksportning ortishi, shuningdek, byudjet ekspansiyasining ichki ishlab chiqarishga
ijobiy ta’sirini to‛ldiradi.
Shu bilan birga kapitalning mobilligi ortib borishi bilan kapital schyotining
to‛lov balansi va valyuta kursiga ta’siri kuchaya boradi.
Kapitalning yuqori
mobilligi sharoitida uning oqib kelishi sababli ro‛y bergan valyuta kursining
ko‛tarilishi tendensiyasi ustunlik qiladi. Bu eksportning qisqarishiga va savdo
balansi taqchilligining ortishiga olib keladi. Kapitalning katta miqdorda oqib
kelishi bu taqchillikni qoplash va to‛lov balansini muvozanatlashtirish imkonini
beradi. Ammo byudjet ekspansiyasining ishlab chiqarish hajmiga yakuniy ta’siri
deyarli nolga teng bo‛ladi. Bunga kuchli siqib chiqarish samarasi mavjudligi, ya’ni
xususiy investitsiyalarni foiz stavkasining oshishi orqali
va eksportni almashinuv
kursining oshishi orqali siqib chiqarilishi sabab bo‛ladi.
Shunday qilib, pul siyosatining ichki daromadga aniq ijobiy ta’siridan farqli
ravishda byudjet-soliq siyosati kapitalning past mobilligi sharoitidagina samarali
bo‛ladi.
Xulosa yasab, pul va byudjet –soliq siyosatining, tashqi balansni saqlab turgan
holda ishlab chiqarish hajmiga ta’sir ko‛rsatishi nuqtai nazaridan, nisbiy
samaradorligini baholashimiz mumkin. Ma’lumki,
qayd qilingan valyuta kursi
sharoitida ichki monetar siyosat amalda “falajlangan” bo‛ladi va faqat byudjet-
303
soliq siyosatigina samara beradi. Va bu samara kapitalning mobilligi ortishi bilan
ko‛payib boradi.
Suzib yuruvchi valyuta kursi sharoitida ichki ishlab chiqarish hajmiga,
shubhasiz, kapitalning mobilligi qanday bo‛lishidan qat’iy nazar pul-kredit siyosati
ijobiy ta’sir ko‛rsatadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
