L. S. Karieva makroiqtisodiyot

f(
)+ε
- talab inflyatsiyasi;
 
f- Fillips egri chizig‛ining og‛ish burchagini belgilovchi empirik koeffitsent;
ε - 
tashqi baho shoki ( taklif inflyatsiyasi). 
Ouken qonuniga ko‛ra YAIMning uzilishi, ya’ni (Yh – Yp) / Yp miqdor davriy 
ishsizlikning o‛zgarishiga bog‛liqligi sababli qisqa muddatli Fillips egri chizig‛ini 
tenglamasini quyidagicha tasvirlash mumkin: 
π=πkut-β(u-u*)+ε . 
Keltirilgan tenglamadan ko‛rinib turibdiki, haqiqiy inflyatsiya darajasi miqdori 
kutilayotgan nflyatsiya darajasiga hamda tashqi baho shoklari darajasi bilan to‛g‛ri 
bog‛liqlikka, davriy ishsizlik darajasi bilan esa teskari bog‛likka ega ekan.
Hukumat Fillips egri chizig‛iga asoslanib, qisqa davr uchun, iqtisodiy siyosat 
maqsadlaridan kelib chiqib ishsizlik va inflyatsiya darajalarining istalgan 
kombinatsiyasini tanlashi mumkin. 
9.9 O‛zbekiston Respublikasi iqtisodiyotidagi inflyasiya jarayonlari va 
inflyasiyaga qarshi siyosatni xususiyatlari 
Inflyatsiyaning 
salbiy 
oqibatlari 
barcha 
mamlakatlar 
hukumatlarini 
inflyatsiyaga qarshi choralarni qo‛llashga majbur qilmoqda. Inflyatsiyani engish 
uchun davlat to‛liq kuch bilan harakat qilishi kerak. Inflyatsiyani mo‛’jizaviy 
davolash usullari mavjud emas va ushbu choralarning butun arsenalini ikki qismga 
bo‛lish mumkin: inflyatsiyaga qarshi strategiya ma’lumki, uzoq muddatli tabiat 
kuchlari va usullarini birlashtiradi; nisbatan qisqa vaqt ichida natijalarni kutish 
mumkin bo‛lgan inflyatsiyaga qarshi taktika mavjud. 

---

197 
Inflyatsiyaga qarshi strategiyaning eng muhim vazifalaridan biri bu 
inflyatsiyaga qarshi kutishlarni o‛chirishdir. Bu quyidagilarni talab qiladi: 
- tovarlarning miqdori va sifatining oshishi, narxlarning pasayishi yoki ularning 
pasayishi bilan kechadigan bozor mexanizmini kuchaytirish. Ushbu vazifani 
bajarish uchun hukumatni nazoratsiz inflyatsiyani yo‛q qilish yo‛nalishini qat’iy 
bajarish kerak. Ular “yaxshi” hukumatga emas, balki o‛zining qat’iyligi va 
inflyatsiyaga qarshi turish qobiliyatini isbotlagan kuchli hukumatga ishonadilar; 
- Inflyatsiyaga qarshi strategiyaning yana bir ajralmas tarkibiy qismi bu uzoq 
muddatli pul-kredit siyosati. Buning uchun pul massasining o‛sishiga yillik qat’iy 
cheklovlar joriy etiladi. Shuningdek, kreditlarni qimmatga tushiradigan banklararo 
foizlar tizimi, majburiy zaxiralar stavkasi va qimmatli qog‛ozlar bozorida hukumat 
qarzi bilan operatsiyalar; 
- navbatdagi strategik vazifa - byudjet kamomadini to‛liq bartaraf etish 
istiqbollari 
bilan 
kamaytirish. 
Buning 
uchun 
ilmiy-texnik 
taraqqiyotni 
rag‛batlantirish va ishlab chiqarishni qayta qurish zarur; iste’mol tovarlari ishlab 
chiqaradigan tarmoqlarga investitsiya oqimlarini yo‛naltirish, iqtisodiyotni 
demilitarizatsiya qilish; 
- milliy valyuta kursining o‛sishi inflyatsiyaga qarshi vosita sifatida ham 
qo‛llanilishi mumkin. Bu import qilinadigan tovarlar va xizmatlar narxlarining 
pasayishiga olib keladi, shuning uchun narxlarning umumiy darajasini pasaytiradi.
Ammo import narxlarining pasayish tendentsiyasi eksport narxlarining 
ko‛tarilishiga olib keladi va mamlakat uchun jahon bozoriga chiqish tobora 
qiyinlashib boradi. 
Bu inflyatsiyaga qarshi strategiyaning asosiy xususiyatlari. Chunki ular uzoq 
muddatga mo‛ljallangan, keyin inflyatsiyani vaqtincha pasaytirish uchun 
favqulodda choralar talab etiladi. Bu taktik choralar bo‛lib, ular hech qanday 
strategiyani almashtirmasligi kerak. Gap iqtisodiyotga qasddan ta’sir o‛tkazish 
to‛g‛risida, uni yanada radikal choralarga tayyorlash uchun mo‛ljallangan. 
Taktik tadbirlar quyidagilarni o‛z ichiga oladi: 
- korxonalarni imtiyozli soliqqa tortish. Korxonalarda ishlab chiqarishni 

---

198 
kengaytirish uchun ko‛proq mablag ‘bo‛ladi va shu bilan ta’minot ko‛payadi; 
- davlat mulkini xususiylashtirish, buning natijasida davlat daromadlari 
ko‛payadi va xarajatlari kamayadi. Bundan tashqari, xususiylashtirilgan 
korxonalarda aktsiyalar paydo bo‛lishi inflyatsiya talabining bir qismini 
yo‛naltiradi; 
- iste’mol tovarlarini ommaviy olib kirish va davlat strategik zaxiralarini 
qisman sotish; 
- jamg‛arma tezligini oshirish va ularning likvidlik darajasini pasaytirish.
Buning uchun hukumat depozitlar bo‛yicha foizlarni oshirish to‛g‛risida 
g‛amxo‛rlik qilishi kerak va u inflyatsiya darajasidan kam bo‛lmasligi kerak; 
- davlat zayomlari bo‛yicha foizlarning oshishi, keyinchalik bankka pul 
o‛tkazmaydigan shaxslar davlat zayomlarini sotib olishga qiziqish bildiradilar; 
- musodara qilish pul islohoti. Biroq, bu inflyatsiyaning ildizlari va 
mexanizmiga hech qanday aloqasi yo‛q va uni qisqa vaqt ichida kamaytirishi 
mumkin. Musodara qiluvchi islohotlar kamdan-kam hollarda amalga oshiriladi: 
odatda urushdan keyin va boshqa yirik ijtimoiy-siyosiy kataklizmalar. 
Narxlarning ko‛tarilishi haqida gapirganda, men bunday hodisani qayd 
etmoqchiman. Siz inflyatsiya natijasida narxlar osongina ko‛tarilib ketishiga, 
ammo inflyatsiyaga qarshi choralar natijasida yoki talab qisqa vaqtga pasayganda 
narxlar tushmasligiga e’tibor qaratdingiz. Ushbu hodisa "ratchet effect" deb 
nomlanadi. 
Qanday aniq choralarni qo‛llash kerakligini bilish uchun inflyatsiya darajasi 
qanday aniqlanadi? Buning uchun narxlar indeksidan foydalaniladi: