L. S. Karieva makroiqtisodiyot

Klassik tartibga solish nazariyasi
(o‛zini o‛zi boshqarish) – unin vakillari 
A.Smit va D.Rikardolar (XVIII-asrning ikkinchi yarmi - XIX-asr boshlari) 
Iqtisodiy jarayonlarning asosiy regulyatori bozor mexanizmidir. U resurslarni 
taqsimotini samarali tartibga soluvdi, avtomatik ravishda bozor muvozanatini 
o‛rnatadi (talab va taklif o‛rtasida), hukumatning iqtisodiyotga aralashuvi 
minimallashtiradi. 
Keynschilik konsepsiyasi
(XX asrning 30-yillari) - davlat iqtisodiyotga faol 
aralashishi kerak, chunki erkin bozorda haqiqatan ham iqtisodiyotning inqirozdan 
chiqishini ta’minlaydigan mexanizmlar mavjud emas. Shu bilan birga, Jon Keyns 

---

202 
kapitalistik inqirozlarning sababi tovarlarning haddan tashqari ko‛p ishlab 
chiqarilishi bo‛lganligi sababli, talabni oshirish uchun davlat bozorga ta’sir qilishi 
kerak deb hisoblagan. U bir nechta vositalarni taklif qildi. Bular moslashuvchan 
pul-kredit siyosati, faol fiskal siyosat va to‛g‛ridan-to‛g‛ri hukumat ish o‛rinlarini 
yaratish vositalaridir.. 
Neoklassik model
erkin raqobat va tabiiylik, iqtisodiy, xususan ishlab chiqarish 
jarayonlarining barqarorligining ustunligiga asoslangan. Neoklassik yo‛nalishga 
ko‛ra, tashqi tuzatish choralari faqat erkin raqobat qonunlarining ishlashiga 
to‛sqinlik qiladigan to‛siqlarni bartaraf etishga qaratilgan bo‛lishi kerak, shuning 
uchun davlat aralashuvi tashqi muvozanatga hech qanday tashqi yordamisiz erisha 
oladigan tabiiy o‛zini o‛zi tartibga soluvchi qonunlari bilan bozorni cheklamasligi 
kerak. Dinamik muvozanat barqaror emas deb ta’kidlaydigan va iqtisodiy 
jarayonlarga davlatning bevosita aralashuvi zarurligi to‛g‛risida xulosa 
chiqaradigan neoklassik nazariya bilan Keyns konsepsiyasining farqi shunda. 
Neoklassik, neoliberal, neokonservativ yo‛nalish nazariyalari
(monetarizm, 
ratsional kutishlar nazariyasi, “taklif iqtisodiyoti” nazariyasi va boshqalar) 
davlatning jamiyatning iqtisodiy hayotiga aralashuvi zarurligini tan oladi, ammo 
uni minimal darajaga tushirib, davlat ta’sirining bilvosita (egri) usullariga keng 
e’tibor qaratadi.