|
Zardushtiylikning axloqiy qoidalariga hinoan insonning o‘z burchini his etishining eng birinchi belgisi ma'naviy poklik hisoblangan.
•‘Avesto"da insonning barkamol bo‘lib yetishida ezgu fikr, ezgu so‘z ezgu amallar birligiga katta e'tibor berilgan. Qadimgi ajdodlarimiz insonda juda qadrlaydigan xislatlar jasurlik, adolat, sadoqat. insoniylik boigan. Bu xislatlar o‘z-o‘zidan shakllanmagan. Tabiat va jamiyatdagi o‘zgarishlar, ibtidoiy urug'chilik-qabilachilik turmush tarzi buni taqozo etgan.
lkkita katta kuch - yaxshilik Jva yomonlik o‘rtasidagi ayovsiz kurash insondagi bu xislatlarnin| bevosita shakllanishiga turtki boMgan.
Qadimgi ajdodlar ijtimoiv turmush madaniyati, ayniqsa, sihat- salomatlik, jismonan chiniqish, mehnat hamda uzoq umr ko'rib yashash uchun yaratgan ta'lim-tarbiya jarayonlari «Avesto»da chuqur ma'no va o‘rin egallagan.
Markaziy Osiyoni Eron Ahamoniylari, keyinchalik (miloddan awal 329-327-yillarda) Aleksandr Makedonskiy bosib olib, o'zlarining madaniyati, dini va ijtimoiy-iqtisodiy boshqarish usullarini 0‘matganlar. 0“sha davrlarda Markaziy Osiyo hududida yashagan xalqlar bosqinchilarga qarshi qo‘zg‘olonlar ko'targan. jiddiy kurashlar olib borgan. Bunday holhrda askarlar va xalqning asosiy jangovorlik qurollari kamondan o‘q otish, navza bilan sanchish, qilichbozlik, turli xil vositalar (to'qmoq. kaltak, bolta. pichoq va h.k.) bo‘lgan. Jangchilaming maMum qismi otda vurishgan. Bu holat jangchidan ot ustida turib bareha qurol vositalari bilan jang qilish, otni choptira bilish hamda boshqa imkoniyatlardan o‘ta ustalik bilan foydalanishni talab etgan.
Tarixiy manbalaming guvohlik berishicha, Aleksandr Make- donskiy miloddan avvalgi 334-yiIda 30000 piyoda va 5000 otliq askar bilan kichik Osiyoga, keyin Markaziy Osiyoga jangovar yurish qilgan. 327-yilda hozirgi Buxoro, Samarqand, Panjikent atrofldagi yerlami bosib olgan. Bunda lashkarboshi Spitamen bosqinchilarga katta qarshilik ko‘rsatgan. Lekin uning xotini xoinlik qilib, Spitamenning boshini kesib, Aleksandr Makedonskiyga topshiradi. Podshoh bu bevafb xotinni hamda 120 ming aholini ham qirib tashlagan, chunki uning ta'hiri bo‘yicha eriga, eliga vafoiik qilmagan ayol boshqalarga ham vafodor boMmaydi.
81
Kushonlar davri Markaziy Osiyo, Afg‘oniston, Pokiston va Hindiston xalqlari tarixida va butim dunyo madaniyatining taraqqiyotida alohida o‘rin egallagan. Markaziy Osiyodan qadimgi Ipak yo‘li o‘tgan!igi bu yerdagi xalqlarning madaniv hayotida katta burulishlarga sabab bo‘lgan. Sharq mamlakatlari bilan G'arb davlatlari o'rtasidagi savdo va madaniy aloqalarni o'rnatgan. Termiz yaqinidagi Ayritom, Xorazmdagi Tuproqqal'a va boshqa joylardan topilgan buyumlar, sopolga chizilgan rasmlarda qadimgi kurash. nayza uloqtirish, qilichbozlik, otda jang qilish kabi tadbirlar aks ettirilgan.
Xalq og‘zaki ijodining noyob asarlaridan biri «Alpomish» dostoni avlodlardan-avlodlarga o'tib kelayotgan qahramonlik asaridir. Bu asarda xalqimizning matonat, mardlik, sadoqat kabi ezgu fazilatlari o‘z ifodasini topgan. Asarda ajdodlarimizning qadimiy tasavvuriga ko‘ra, o‘q-yoy - hokimiyat nishoni hisoblangan. Alpomish yetti yoshida o‘n to‘rt botmon birichdan - bronzadan yasalgan yoydan o‘q otib, “alp” degan unvonga ega bo‘ladi.10
«Alpomish» dostonining ijtimoiy-tarbivaviy xususiyati shundaki, bundan bir necha ming yillar oldin mavjud bo'lgan urf-odatlar, marosimlar, ayniqsa, yigit va qizlarning bir-biriga vafodorligi, jismoniy jihatdan barkamolligi, dushmanlarga shafqatsiz kurashlari odilona bayon etilgan. «Alpomish» dostonida kamondan o‘q otish, merganlik, kurash, otda povga kabi jismoniy sifatlar, vatanparvar va xalq uchun jonini ham fido qilish kabi eng ulug‘ insoniy fazilatlar madh etilgan.
Qadimgi ajdodlar jismoniy madaniyati xalq og'zaki ijodida, ayniqsa, ko'proq ifodalangan. Dostonlaming tarbiyaviy jihatlari shundaki, xalq irodasi, an'analar, urf-odatlar mazmunida otda chopish, jang qilish, qilichbozlik, kurash. kamondan o‘q otish kabi jismoniy faoliyatlar yuqori saviyada rnadh etilgan. Bunda mardlik dushmanlar bilan jang qilgan yigit va qizlar timsoli tasvirlangan.
Xalq og‘zaki dostonlarida shuningdek xalq irodasi, yigit- qizlaming muhabbati, sadoqat jasurlik, botirlik, pahlavonlik. mohir chavandozlik va merganlik kabi sifatlar o‘z ifodasini topgan.
Qadimgi ajdodlar jismoniy tarbiyasida xalq milliy o‘yinlari bir necha yo‘nalishlarga ega bo'lib. ulaming tarkibida raqslar, qo‘shiqlar va boshqa san'at turlari ancha ustun turgan. Bunday o‘yinlaming
0 Karunov J Yuksak ma'naviyal - ycngilmas kuch. T.. "Ma'naviyat", 2008,- 34 b.
dejai'li barchasi ommaviy bayramlar. musobaqalar va to'yiarda keng qo'llanilgan. Qadimgi manbalar Oks (Amudaiyo) va Yaksart (Sirdaryo) daryolari o'rtasidagi ‘vodiyda ot musobaqalari keng tarqaJganidan guvohlik beradi. Nafaqat harbiy yurishlar, balki savdo- sotiq maqsadlari uchun ham chiniqqan chavandozlar va otlar kerak bo'lgan. Bu esa ot musobaqalarining ommalashib ketishiga sabab boigan. So‘g‘diyona va Baqtrivada kurash. ot poygasi, uloq, dorbozlik juda ommalashgan edi. .
0‘zbek xalq o‘yinIari va mlliy jismoniy mashqlarini quyidagi asosiy guruhlarga ajratish mumkin:
kamondan o‘q otish; qiiichbozlik;
kurash (buxorocha. farg'onacha. xorazmcha usullar);
Do'stlaringiz bilan baham: |
