L. A. Djalilova

tarbiva oilada, ovchilar tomonidan qabilada va «xudo»lar uyida berilgan. Ko'pincha musobaqalashish shaklida amalga oshirilgan. Bunda kamondan o‘q otish va tayoqlami moijalga tekkizish, ustunga kim o'zarga tirmashib chiqish kabilar qoilanilgan. Raqslar bilan birgalikda harbiy mashqlar qo'shib o'rgatilgan.
Yoshlami harbiy jihatdan tayyorlash maqsadida oilada yoki «xudo»laming uylarida qabila, urug* boshliqlari rahbarligida turli xil an'anaviy marosimlar tashkil etilgan. Harbiy-jismoniy tayyorgarlikda kurash, nayza va lappak uloqtirishdan keng foydalanilgan. 0‘g‘il va qizlami tarbiyalash tizimida tamtim sadolari ostidagi an'anaviy raqslar, turli harakatli o'yinlar, akrobatik ntashqlar asosiy vosita sifatida xizntat qilgan. An'anaviy marosimlarda kurash. chidamlilik, epchillik, jasurlikni tarbivalovchi mashq turlaridan iborat musobaqalar lashkil etilgan. Bu. o‘z navbatida. xalqlaming jipsligi, inoqligi, ahilligini ta'minlashga xizmat qilgan. Bosqinchilik va mustamla- kachilik tazyiqi Affikada milliy jismoniy madanivatning ancha susayishiga sabab bo'lgan.
Gumanistlarning jismoniy tarbiya to‘g‘risida ta'limoti. XVI va XVII asrlarda G'arbiy Ycvropa feodal ishlab chiqarish usuli hali hukmron edi. Bu davrda taraqqiy etishni hoshlagan fan va texnika ishlab chiqarishni kengaytirishga yordam hergan. texnika esa olimlar qo'liga juda ko‘p sonli yangi faktlarni berib, bu faktlar fanni boyitgan. 0“rta asrlarda dengizda suzish ehtiyoji natijasida kemasozlik taraqqiy etgan, ispanlar. gollandiyaliklar, inglizlar Shimoliv va Janubiv Amerikada ko'pgina geograflk kashfiyotlar qilganlar. Poroxning kashf etilishi o‘q otadigan qurolning vujudga kelishiga sabab boMgan. Tibbiyot hant jadal sur'atiar bilan taraqqiy etib borgan edi.
Tabiatshunoslik sohasida inson faoliyatini o‘rganishga doir kashfiyotlar qilingan. Leonardo da Vinchi (1452-1519) odam gavdasining mutanosibligi va uning harakati mcxanikasini o'rgangan.
Gumanistlar o‘rta asr ilohiy qarashlariga qarama-qarshi o'laroq, inson shaxsini ulugiadilar, insonga, uning kuch va qobiliyatiga ishonch bilan qaradilar. Insonga boigan qarashlardagi bunday o‘zga- rish odatda «gumanizm» - insonparvarlik tushunchasi bilan bogiangan. So‘nggi o‘rta asr davridagi gumanizm ikki asosiy manbadan: qadimgi xalqlar madaniyati va xalq ijodidan foydalangan. Biroq ular xalq ijodidan kam foydalanganlar, shuning uchun so'nggi


33

o‘rta asr davrining gumanizmi asosan qadimgi dunyoda yaratilgan qadriyatlami tiklashdan iborat edi.

Gumanistlar o‘rta asrdagi quruq pedagogikaga qarama-qarshi oMaroq, kishining faqat aqlinigina emas, balki tanasini ham tarbiyalashga qaratilgan yangi pedagogikani ilgari surganlar. Ular o‘z hukmronligini o‘matish, uzoq muddatli sayohatlar qilish. yangi yerlar kashf etish, bu yangi yerlarga ko‘chib kelgan xalqlami talash va bo‘ysundirishga qodir bo'lgan uddaburon, jismoniy jihatdan yetuk insonlarni tarbiyalashni istaganlar.