Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
 
Kvant zarralari to‘siqni 
bir lahzada kesib o‘tgani 
bois, tunnellanuvchi 
fotonlar yorug‘lik 
tezligidan kattaroq 
tezlikda harakatlanadi 
shekilli degan taassurot 
uyg‘onadi.
Aloqador mavzular: 

 
Shryodinger 
tenglamasi
  
(39-sahifa)

Tunnel effekti
 
(73-sahifa)

Jozefson kontakti
  
(115-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Bu borada olib borilgan 
dastlabki tajribalarda 
«o‘lchami 
kichraytirilgan to‘lqin 
hosil qilgich», yoki, 
«foton panjarasi» singari 
g‘alati nomli texnik 
to‘siqlardan 
foydalanilgan. Nimts 
esa, Nyuton ham 
foydalangan 
tunnellanish misolidan – 
to‘liq ichki akslanish 
hodisasidan 
foydalangan. Ya’ni, 
yorug‘lik nuri prizmaga 
muayyan burchak ostida 
kelib tushgach, u 
prizmaning ichki 
yuzasidan akslanadi. 
Nyuton, agar yaqin 
joyga (lekin yopishtirib 
emas) yana bir prizma 
joylashtirilsa, yorug‘lik 
nurining bir qismi 
akslanmasdan, aksincha, 
to‘siq yo‘qdek, narigi 
tarafga o‘tib ketishini 
aniqlagan edi.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan:
 
 
Isaak Nyuton 
(1642-1727) 
Butun olam tortishish 
qonuni va yana 
mexanikaning uchta 
qonunini shakllantirgan 
ingliz fizigi.
 
Gunter Nimts
(1936) 
Tunnellanishning 
yorug‘lik tezligidan 
katta tezliklarga oid 
effekti bilan tajribalar 
olib borgan. 
 
Reymond Chiao
(1940) 
AQSHlik fizik. Kvant 
optikasi mutaxassisi.
 
 
 
Nimts Motsart 
simfoniyasini 
yorug‘lik tezligidan 
katta tezlikda uzata 
olgan.

---

---

Kopengagen izohi
1920-yillarda kvant nazariyasi shakllana 
boshlashi bilan, uning ilgari surayotgan g‘oyalari 
ham borgan sari g‘ayrioddiy, g‘alati fikrlarda iborat 
bo‘lib bordi. Shryodinger tenglamasiga ko‘ra, 
zarrachalar o‘zini xuddi to‘lqin singari ham tutishi 
mumkin edi. Kvant zarrachalar hatto superpozitsiya 
holatida ham bo‘lishi, hamda, Geyzenbergning 
noaniqliklar tamoyili ushbu g‘alati g‘oyalarni yanada 
chigallashtirardi. Haqli savol yuzaga keladi: nima 
bo‘lyapti 
o‘zi? Kopengagenda faoliyat olib 
borayotgan Nils Bor va uning ilmiy jamoasi, ilm-fan 
voqe’likni mukammal tushunishga va tushuntira 
olishga urinishi kerak deb hisoblardi va shu mantiqqa 
asosan, kvant nazariyasi va undan kelib chiqayotgan 
xulosalar uchun, mantiqiy izchillikka ega izohlarni va 
ta’riflarni shakllantira boshladi. Ushbu izohlar 
hozirda ilm-fan «Kopengagen izohi» deyiladi. Unga 
ko‘ra, kvant nazariyasida hatto olimlar uchun ham 
bilib bo‘lmaydigan (bilishning iloji bo‘lmagan) 
narsalar mavjud bo‘lishi mumkinligi va muayyan 
tajribalar 
natijasi 
boshqalari 
bilan 
muvofiq 
chiqmasligi ehtimoli inkor etilmaydi. Agar, fotonlar 
ikkita tirqishlarning aynan qaysi biridan o‘tishini 
aniqlamoqchi bo‘lib tajriba o‘tkazsak, unda natijada 
biz odatiy interferensiya manzarasiga ega bo‘lamiz. 
Lekin, agar fotonlarning tirqishgacha bo‘lgan yo‘liga, 
ularni aynan bir tirqishda o‘tishini ta’minlovchi, 
ya’ni, tirqishlardan biriga yo‘naltiruvchi uskuna 
joylasak, unda natijada interferensiya manzarasi 
namoyon bo‘lmaydi. Unda, mazkur jarayonni 
kuzatmayotgan holatimizda, fotonlar aynan qaysi bir 
tirqishdan o‘tadi? Kopengagen izohiga ko‘ra, bunday 
savollarga javob izlashdan ma’no yo‘q. Chunki, biz 
uni baribir hech qachon bila olmaymiz.