Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

Nol vaqt bo‘yicha tunellash
– kvant zarrachasi o‘lchash amalga oshgunicha bo‘lgan 
paytda qandaydir aniq nuqtada bo‘lishi imkonsiz ekani sababli, nazariy jihatdan u o‘tishi 
mumkin bo‘lmagan to‘siqdan amalda o‘tib ketadi. Ushbu jarayon fanda kvant tunellashi, 
yoki, tunnel effekti deyiladi. Zarrachaning to‘siqdan o‘tishini o‘lchashga oid tajribalarda 
shunday taassurot uyg‘onadiki, xuddi zarracha bir lahzaning o‘zida tunneldan o‘tib ketadi. 
Ya’ni, bunda zarrachaning tunnelga yetib kelishi va tunneldan o‘tishi jarayonida hech 
qanday vaqt o‘tmaydi! Shu sababli ham bu jarayonni «nol vaqt bilan tunellash» deyiladi. 
Superpozitsiya
– kvant fizikasining fundamental hodisalaridan biri. Bu siz bilan biz 
ko‘nikkan olam – makrodunyoda hech qachon kuzatilmaydigan va bo‘lishi imkonsiz 
bo‘lgan hodisadir. Uning mohiyatiga ko‘ra, agar kvant zarrachasi nazariy jihatdan ikki xil 
ehtimoliy holatlarga ega bo‘lsa, masalan, uning spini ham yuqoriga va ham pastga qaragan 
bo‘lishi mumkin bo‘lsa, unda, mazkur zarracha, muayyan ehtimollikka asosan, bir 
vaqtning o‘zida har ikkala holatda ham bolishi mumkin bo‘ladi; faqat o‘lchash amalga 
oshgach, yoki, 
to‘lqin funksiyasining kollapsi
dan keyingina, uning aynan qanday holatda 
ekanini aniq aytish mumkin bo‘ladi.
To‘lqin funksiyasi 
– kvant fizikasidagi to‘lqin funksiyasi bu – 
Shryodinger 
tenglamasi
ga asosan, zarrachaning vaqt bo‘yicha o‘zgaradigan kvant holatini ifodalovchi 
matematik formula hisoblanadi. Unga ko‘ra, vaqt bo‘ylab tarqalayotgan muayyan to‘lqin 
zarrachaning aynan o‘zini emas, balki, uning kvant holati muayyan qiymatga ega bo‘lishi 
ehtimolini ifodalaydi. Masalan, ushbu formula vositasida zarrachaning fazoning muayyan 
turli xil nuqtalarida joylashganligi ehtimolini hisoblash mumkin. Bunda ehtimollik – 
to‘lqin funksiyasining kvadratidan iborat bo‘ladi.

---