Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

Bom diffuziyasi 
– magnit maydoni ta’sirida, plazmada (zaryadlangan ionlar to‘plamida) 
zarrachalar konsentratsiyasining o‘zaro tenglashishi jarayoni. Ushbu jarayon amalda oddiy 
gazlarning diffuziyasidan ko‘ra murakkabroq; lekin, ushbu jarayonni faqat harorat, magnit 
maydoni kuchlanganligi va muayyan konstanta ishtirok etadigan oddiy formula bilan 
ifodalash mumkin.
Fikriy tajriba
– bu shunday tajribaki, u amalda bajarilmaydi (yoki, bajarib bo‘lmaydi), 
shunga qaramay u mantiqiy izchil va to‘g‘ri asosga ega bo‘ladi va bunday tajribadan, 
gipoteza, g‘oya yoki nazariyani tushuntirishda foydalanish mumkin bo‘ladi. Kvant 
fizikasidagi eng mashhur fikriy tajriba bu – 
Shryodinger mushugi
tajribasi deb aytish 
mumkin. Fikriy tajribalarni ko‘plab yirik olimlar turli nazariyalar uchun taklif etishgan. 
Xususan, Eynshteyn ham kvant nazariyasini inkor etish uchun qilgan urinishlarida taklif 
qilgan fikriy tajribalari ma’lum. Xususan, uning mashhur «Eynshteyn-Podolski-Rozen» 
fikriy tajribasi, kvant chigalligi hodisalari borasidagi amaliy eksperimentlar uchun asos 
bo‘lib xizmat qilgan.
Foton
– yorug‘likning kvant zarrasi va elektromagnit o‘zaro ta’sirning tashuvchisi. XX-
asr boshlarigacha bo‘lgan davrda yorug‘likni to‘lqin deb tasavvur qilingan. Lekin, kvant 
nazariyasi ko‘rsatib berdiki, yorug‘likni massaga ega bo‘lmagan zarracha sifatida ham 
tasavvur qilish mumkin ekan.
Manxetten loyihasi 
– II-jahon urushi yillarida gitlerchilar Germaniyasiga qarshi 
ittifoqchilarning yadro quroli yaratishga oid ishga tushirgan maxsus dasturining shartli 
nomi. Garchi, dastur AQSH hududida amalga oshirilgan bo‘lsa-da, unga asosiy hissa 
qo‘shgan mamlakatlar Buyuk Britaniya va Kanada hisoblanadi. Loyihaning muvaqqat 
shtab-kvartirasi Nyu-Yorkning Manxetten mavzesida joylashgani sababli, shunday shartli 
nom berilgan. Asosiy amaliy sinov ishlari esa Nyu-Meksiko shtatidagi Los-Alamos 
sahrosida bajarilgan. Ilk yadroviy qurol - «Triniti» nomli atom bombasining sinovi 1945-
yilning 16-iyulida amalga oshirilgan. Hozirda ushbu portlash sodir bo‘lgan joy Uayt-Sends 
poligoni deb nomlanadi.

---