Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Yorug‘lik alohida-
alohida zarrachalar – 
fotonlardan tashkil 
topganligini taxmin 
qilgan Eynshteyn, 
fotoelektr effekti 
hodisasining xos sirlarini 
ochishga muvaffaq 
bo‘ldi.
Aloqador mavzular: 

 
Ultrabinafsha 
halokati
 (15-sahifa); 

 
Kvantlar haqidagi 
Plank gipotezasi
 
(17-sahifa). 
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Milliken deyarli 10 yil 
davom etgan 
mashaqqatli tajribalar 
evaziga Eynshteyn 
nazariyasini amalda 
tekshirib ko‘rdi. Unga 
sof metall yuza kerak 
bo‘lgan va u Eynshteyn 
nohaq ekanini 
isbotlamoqchi bo‘lgan 
edi. Lekin, hattoki ushbu 
tajribalar ham Eynshteyn 
nazariyasi haq ekanini 
isbotlagach, Milliken 
baribir ushbu nazariyani 
tanqid qilishda davom 
etgan va u «qoniqarli 
nazariy asosga ega 
emas» deb ta’kidlagan. 
Ko‘plab inqilobiy ilmiy 
g‘oyalar bilan odatda 
shunday bo‘ladi.
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Filipp Lenard
(1862-1947)
Nemis olimi. 1905-
yilgi Nobel mukofoti 
laureati.
Albert Eynshteyn 
(1879-1955)
Nisbiylik nazariyasini 
shakllantirgan va kvant 
fizikasi rivojlanishiga 
katta hissa qo‘shgan 
fizik olim.
Eynshteyn, fotoelektr 
hodisalarida 
elektronlar 
yorug‘likning alohida 
kvantlari ta’siri bilan 
nurlanishini aniqladi.

---

---

Balmer formulasi 
Atom modeli ustida ish olib borar ekan, Nils 
Bor
, atomdagi elektronlarning musbat zaryadlangan 
markaziy 
yadro 
atrofida 
qanday 
joylashishi 
strukturasi hamda, bunday strukturaning barqarorlik 
sabablarini ochib berishni maqsad qildi. 1913-yil 
fevralida Bor bundan 28-yil muqaddam chop etilgan 
va oddiygina maktab fizika o‘qituvchisi Iogann 
Balmer qalamiga mansub bo‘lgan darslikdagi 
formulani uchratib qoldi. Kunlardan bir kun, Bor o‘z 
hamkasbi Xans Xansen bilan suhbatlashib o‘tirganda, 
Xansen o‘sha kitobda Balmer allaqachon vodorod 
spektridagi chiziqlarning joylashuvini bayon qiluvchi 
formulani keltirib chiqarganini ta’kidlab o‘tdi. Har 
qanday kimyoviy element qiziganda, to‘liq spektr 
bilan emas, balki, alohida, faqat o‘zigagina xos 
bo‘lgan chiziqlar bilan nurlanish spektri namoyon 
qiladi. 
Balmer, 
vodorod 
spektrida 
shunday 
chiziqlarning 
joylashuvi 
aniq 
bir 
matematik 
formulaga bo‘ysunishini payqab qolgan. Bor esa, 
Balmer 
formulasini 
uchratgunicha, 
vodorod 
atomidan foton nurlanishi chastotasi elektronning 
yadro atrofida aylanishi tezligi bilan proporsional 
bo‘ladi deb o‘ylagan. O‘sha paytda umumiy qabul 
qilingan nazariya shunday bo‘lgan. Balmer formulasi 
tufayli esa, Bor shuni tushundiki, nurlanayotgan 
yorug‘lik chastotasi, fotonlar energiyasiga bog‘liq va 
bu, o‘z navbatida, Plank formulasiga asosan, 
elektronlarning muayyan, aniq belgilangan orbitalari 
oralig‘idagi turli energetik pog‘onalarga bog‘liq 
bo‘lar ekan. Nils Bor taklif qilgan atomning yangi 
modeli, faqatgina atomlarning barqarorlik sabablarini 
tushuntirib berish bilan cheklanmasdan, balki, nima 
uchun atomlar spektrida faqat alohida, o‘zigagina xos 
chiziqlar paydo bo‘lishini ham tushuntirib berdi.