Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

Norelyatvistik tenglama
– relyativizm, ya’ni, nisbiylik nazariyasi tamoyillarini 
e’tiborga olmaydigan tenglama. Norelyatvistik tenglamaga misol tariqasida Nyutonning 
ikkinchi qonunini keltirish mumkin (kuch=massa×tezlanish). Yorug‘lik tezligidan ancha 
kichik bo‘lgan tezliklar uchun bunday tenglama to‘liq o‘zini oqlaydi; lekin, tezlikning 
ortib borishi yo‘nalishida relyatvistik effektlar tobora sezilarliroq bo‘lib boradi hamda, 
tezlikning ortishiga muvofiq ravishda, obyekt massasi ham ortib boradi.
Qo‘shimcha o‘zgaruvchilar
– Geyzenbergning noaniqliklar tamoyiliga ko‘ra, kvant 
zarralari bir vaqtning o‘zida aniqlab (o‘lchab) bo‘lmaydigan bir nechta xossalarga ega 

---

bo‘ladi. Qo‘shimcha o‘zgaruvchilar deb nomlanadigan bunday xossalar yuzasidan ko‘p 
keltiriladigan misollardan biri – elektronning joylashuv vaziyati ba impulsi, yoki, 
elektronning energiyasi va vaqtdir. Bunday xossalardan qaysidir birining qiymatini 
qanchalik aniqlikda hisoblamaylik, ulardan ikkinchisining qiymatining aniqligi shunchalik 
pasayib boradi.
Qora jism
– O‘ziga kelib tushayotgan har qanday yo‘nalish va chastotadagi yorug‘likni 
(elektromagnit nurlanishlarni) to‘laligicha yutib yuboradigan gipotetik obyekt. Doimiy 
harorat sharoitida qora jism tomonidan nurlantiriladigan yorug‘lik spektri (nurlanish 
spektri) jism tarkibiga emas, balki, hech bir istisnosiz ravishda, faqat jism haroratiga 
bog‘liq bo‘ladi.
Superpozitsiya 
– kvant zarracha ikki xil ehtimollik holatlarning har ikkalasida ham 
mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan vaziyatlarda, uning muayyan aniq bir holatda turgani 
haqida emas, balki, mazkur zarracha superpozitsiya holatida turgani haqida gapiriladi. 
Biroq, bunday, ham, o‘sha zarrachaning xossalarini o‘lchashda, uning hollari qaysidir bir 
aniq shaklni namoyon qiladi va bu holda, superpozitsiya muayyan bir aniq shaklga 
«kollapslandi» deyiladi.