Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

To‘lqin funksiyasi
– Kvant fizikasidagi to‘lqin funksiyasi bu – Shryodingerning to‘lqin 
tenglamasiga ko‘ra vaqt bo‘yicha o‘z holatini o‘zgartiruvchi zarrachaning kvant holatini 
bayon qiluvchi matematik formuladir. Bunda, vaqt bo‘yicha tarqaladigan to‘lqin 
zarrachaning o‘zini emas, balki, uning kvant holatining ehtimoliyligini, masalan, 
zarrachaning muayyan bir joyda turganligi ehtimolini bayon qiladi. Bunday ehtimollik 
to‘lqin funksiyasi qiymatining kvadratiga teng bo‘ladi.
Virtual zarrachalar
– KED ayrim kvant jarayonlarini tushuntirishda «virtual zarracha» 
tushunchasini joriy etish orqali ish yuritadi. Virtual zarracha – amalda hech qachon 
kuzatilmaydi, lekin, kvant jarayonlarida albatta ishtirok etishi zarur. Masalan, 
elektromagnit o‘zaro ta’sir elektronni o‘z orbitasidan tushishga majbur qiladi va bu hodisa, 
elektronning virtual fotonni yutishi bilan izohlanadi.
Zamon va makon (zamon va makon uyg‘unligi)
 
– nisbiylik nazariyasida 
vaqtni to‘rtinchi o‘lchamlik deb qabul qilinadi. Shu bilan birga, hech qanday mutlaq vaqt 
ham va makonning mutlaq nuqtalari ham mavjud emas. Chunki, obyektlarning harakati 
ularning vaqt bo‘yicha holatiga ta’sir qiladi. 
Zarrachalar tezlatkichlari 
bu – zamonaviy fizikaning eng asosiy uskunasidir. 
Tezlatkichlar zarrachalarni yorug‘lik tezligiga yaqin tezliklargacha tezlantirib, keyin esa 
ularni yoki, o‘zaro, yoki, boshqa biror obyektlar bilan to‘qnashishga majbur qiladi. 
To‘qnashish natijasida esa yangi zarrachalar paydo bo‘ladi. Bugungi kunda shunday 
tezlatkich uskunalardan eng kattasi Fransiya va Shveytsariya chegarasida joylashgan Katta 
Adron Kollayderi (KAK) bo‘lib, uning halqa tunneli aylana uzunligi 27 km ni tashkil 
qiladi. Unda bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalishda protonlar dastasiga yorug‘lik tezligiga 
yaqin tezlik beriladi va kollayderning muayyan joylarida ushbu protonlar oqimi o‘zaro 
to‘qnashtiriladi.

---