|
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …………………………………………...24
KIRISH
Uzoq davrlardan buyon mamlakatimizda, asosan, yozma tarjima sohasi keng taraqqiy etganligi bizga ma’lum. Lekin so‘nggi yillarda davr talabi bilan og‘zaki tarjima, jumladan, sinxron tarjimaning salmog‘i ortib bormoqda. “Sinxron tarjima” fanining maqsadi o‘zbek tilidan chet tiliga, chet tilidan o‘zbek tiliga tezkor, bexato, adekvat, mantiqiy tarjima qila olish mahoratini shakllantirishdan iborat. Demak, “Sinxron tarjima” fanini o‘qitishdan maqsad talabalarda sinxron tarjima va nazariyasining vujudga kelishi, rivojlanishi, sinxron tarjimani amalga oshirish tizimi, sinxron tarjima strategiyalari hamda ularning afzallik va kamchiliklari, sinxron tarjimonga qo‘yiladigan talablar, sinxron tarjimonlarni tayyorlash borasidagi amaliy masalalar bilan tanishtirish hamda sohaviy atamashunoslik, asosiy o‘rganilayotgan sharq tilidan grammatik, stilistik malaka va tarjima qilish bilan bog‘liq bo‘lgan bilim, ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.
O‘zbekiston xalqaro maydonga mustaqil davlat sifatida kirib borgan ekan, chet mamlakatlar tilini o‘zlashtirib, ularning tajribasi, olib borayotgan siyosati, iqtisodiy masalalari kabi jabhalarni chuqur bilishni, taraqqiyotga boshlovchi qirralaridan namuna olishni joiz deb bildi. Shunday ekan, mazkur masalalar muhokamasi yuzasidan olib boriluvchi xalqaro konferensiya, seminarlardagi ishtirokidan voz kechib bo‘lmaydi. Xalqaro konferensiyalarning maqsadini tushunish uchun esa malakali tarjimonlar, ya’ni sinxron tarjimonlarga talab kuchaymoqda.1
“Sinxron tarjima” fanining o‘qitilishi mazkur maqsadga erishishda xizmat qiladi. Asosiy o‘rganilayotgan sharq tillari grammatikasi, semantikasi, til strukturasi kabi aspektlarini o‘rgangan, shu tillarda erkin suhbat olib bora oladigan, erkin mulohaza yuritadigan talabalarga sinxron tarjima sinoatlaridan ham ilm berib, malakali xalqaro tarjimonlar yetishtirish niyatidamiz. Buning uchun esa kadrlarni tayyorlashda kerakli o‘quv va namunaviy dasturlarni ishlab chiqish, o‘qitishning yangi uslublarini joriy qilish va amaliyotga tatbiq etish, maqsad va vazifalarni belgilab olish joiz bo‘ladi.2
Sinxron tarjima shuningdek ayrim manbalarda simultane tarjima deb ham ataladi. Notiq nutqini to‘xtatmasdan, nutqni tinglovchilarga etkazadigan tarjimon bu sinxron tarjimondir. Bir vaqtning o‘zida talqin qilishning eng katta afzalligi - yuqori samaradorlik, sinxron interpretatsiya, tinglovchining nutqni to‘liq tushunishidan foydalanganda, spikerni ma'ruzachi fikrlarini ta'sir qilmasdan yoki uzib qo‘ymasdan muvofiq so‘zlashni ta'minlaydi. Sinxron tarjima qilish bugungi kunda dunyoda tarjima qilishning keng tarqalgan usuli bo‘lib, odatda rasmiy xalqaro konferensiyalar uchun ishlatiladigan kuchli ilmiy va professional xususiyatga ega. Bugungi kunda xalqaro konferentsiyalarning 95% bir vaqtning o‘zida talqin qilinishiga asoslangan. Sinxron tarjima xarakteristikasining xususiyati shundaki, tarjimon tinglayotgan va tarjima qilayotganda gapiruvchi doimo gapiradi, asl va tarjima o‘rtasidagi o‘rtacha oraliq esa 3-4 sekundda, 10 sekunddan ortiq vaqtgacha. Tarjimonlar tarjima ishini bajarish uchun faqat ikkala jumla o‘rtasidagi farqni ishlatadilar, shuning uchun tarjimonning sifat talablari juda yuqori. Bir vaqtning o‘zida tarjima qilish sinxron tarjimonning mahorati deb ham qaraladi.
Bir vaqtning o‘zida tarjima qilish vaqtinchalik translyatsiya qilishning bir turidir va bu vaqt juda cheklangan. Tarjimonni manba tilida gapirishni talab qiladi, mavjud mavzudagi bilimlar yordamida bir vaqtda so‘zlashuvni manba tilini oldindan bilish, tushunish, xotira, konvertatsiya qilish va maqsadli tilni rejalashtirishni tezda bajarish, tashkilotni ifoda qilish, monitoring va tuzatish, sinxronlash Maqsad til tarjimasi, shuning uchun simultane tarjima bir vaqtning o‘zida tarjima deb ataladi. Sinxron interpretasiya "Yildirimga o‘xshash fikrlash"3 va ta'sirli talqin qilish ko‘nikmalariga ega bo‘lgan turli xalqaro konferentsiyalarda tarjimonlar energiya yetishmovchiligi va mushaklarning oqibatida yuzaga kelgan bu ko‘p vazifalarni (multi-tasking) o‘zaro bog‘lash, E'tiborni taqsimlashning qiyinchiliklari, tinglash va parallel gapirish, yuqori darajali yulduzning manba spikeri bilan bir xil bo‘ladi. AIIC (Xalqaro Konferentsiya Talqinlar Assotsiatsiyasi) ning qoidalariga muvofiq, tarjimon Konferentsiya tarkibining 80 ta tarjimasi tarjima qilingan (90 so‘z bir xil tarjimon tomonidan tarjima qilingan) ekan, malakali hisoblanadi. Albatta, 100% Ko‘pchilik juda tez gapiradigan va faqat o‘z nutqlari yoki aksanlari haqida gapirganda, tarjimonlar o‘z bilimlari va tajribalarini eng yaxshi qo‘llash uchun safarbar qilishlari kerak, chunki simultane interpretatsiya. Natijada, ataylab sekinlashtirgan va tarjimonlarga g‘amxo‘rlik ko‘rsatgan spikerlar juda ko‘p emas edi, bu esa amaliyotchilarning sifatiga juda katta talablar qo‘ydi.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha rasmiy uchrashuvlarida, arab, xitoy, ingliz, frantsuz, rus va g‘arbda 6 ta tilda "bir vaqtning o‘zida talqin qilinishi" joyida so‘zlashuvlar amalga oshiriladi. Rasmiy hujjatlar, jumladan, muhim bayonotlar 6 ta tilda chop etilishi kerak, har bir rasmiy uchrashuv 6 ta tilga tarjima qilinishi kerak, shuning uchun har qanday kamchiliklarsiz.
Qiyin tarjima vazifasini bajarish uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Kotibiyatida Konferentsiya xizmatlari boshqarmasi tomonidan boshqariladigan katta tarjima guruhlari mavjud. Tarjima va tarjimadan tashqari, ikkitasi 470 dan ortiq kishini tashkil etadi, ularning har biri bo‘limning Tarjima va konferentsiya bo‘limi va Tarjima bo‘limi uchun javobgardir.
Sinxron interpretatsiya "Umumiy majlis" zalida va turli konferens-zallarda amalga oshiriladi. Har bir tilda quti deb ataladigan simultane tarjima studiyasi mavjud. Bir vaqtda tarjima qilish 6 tilda 6 ta "qutilar" mavjud. Uchrashuv davomida "qutilar" ning har biri odatda 3 ta tarjimonni o‘tirardi, har bir tarjimon nutqni eshitish uchun boshidagi minigarnituralar kiyib, mikrofon tarjimasiga murojaat qildi. Mashinada har bir o‘ringa 6 ta bir vaqtning o‘zida tarjimonlar kiradi va delegatlar Knobga ko‘ra tinglashni xohlagan tilni tanlashlari mumkin.
Ikkinchi jahon urushi oxirida Germaniyaning Nyurnbergdagi xalqaro tribunali fashist urush jinoyatchilarini sinab ko‘rish uchun tashkil etilganida, simultane tarjimalar birinchi marta qabul qilingan edi, bu dunyoda birinchi marta simultane tarjimadan keng foydalaniladigan simultane interpretatsiya Xalqaro tadbirlar.
Bir vaqtning o‘zida tarjima qilish turli tarjima faoliyatidagi eng qiyin tarjimadir va ko‘pincha xorijiy tillarning eng yirik davlatlari deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
