Kurs ishi bajardi imta-2 guruh talabasi Qabul qildi t f. n., dosent A. G’. Qodirov Mundarija Bet

5.MEXANIK SISTEMA. ICHKI VA TASHQI KUCHLAR.
Harakatlari o'zaro bir-biriga bog`liq bo`lgan moddiy nuqtalar sistemasi mexanik sistema deyiladi. Mexanik sistema erkin va bog‘langan holatda bo`lishi mumkin. Mexanik sistema nuqtalarining harakati hech qanday sabab bilan chegaralanmagan, ya’ni nuqtalar orasidagi boglanishlar o`zaro ta’sir kuchidan iborat bolsa, mazkur sistema erkin sistema boladi. Mexanik sistema nuqtalarining harakati biror sabab bilan chegaralangan, ya’ni mazkur sistema nuqtalariga bogianishlar qo'yilgan bolsa, u boglanishdagi sistema deb ataladi.
Erkin mexanik sistemaga misol qilib Quyosh sistemasini olish mumkin, chunki Quyosh va planetalar o‘zaro butun olam tortilish kuchi ta’sirida bo’ladi.
Bog`lanishdagi mexanik sistemaga harqanday mashinamexanizmlarini misol qilib keltirish mumkin. Chunki mashina mexanizmlarining qismlari bir-birlari bilan sharnirlar, sterjenlar, qayishlar yoki tishli gildiraklar vositasida bogiangan boiadi.
Sistemaning ixtiyoriy ikki nuqtasi orasidagi masofa o`zgarmay qolsa. u o'zgarmas sistema deb ataladi. Bunday sistemaga qattiq jism misol bola oladi.
Mexaniksistemagata'sirqiluvchikuchlarshartliravishdaichki va tashqi kuchlarga ajratiladi. Mexanik sistemani tashkil etuvchi nuqtalarning o'zaro ta'siri ichki
к u с h 1 a r deyiladi.
Mexanik sistema tarkibiga kirmaydigan jism (nuqta)lartomonidan qo'yilgan kuchlar tashqi kuchlar deb ataladi. Ichki kuchlar F' , tashqikuchlar F‘ . shuningdek. Ichkikuchlar bosh vektori R ' , tashqikuchlar bosh vektori Rc bilan belgilanadi.
Biror Sistema uchun tashqi deb hisoblanadigan kuch ikkinchi sistemaga nisbatan ichki kuch bolishi ham mumkin. Masalan, butun Quyosh sistemasi ning harakati tekshirilganda planetalarning o'zaro tortishish kuchi ichki kuch hisoblanadi. Yerning o`z orbitasi bo'ylab Quyosh atrofidagi harakati tekshirilgan da tortishish kuchi tashqi kuch boladi.

15
Ichki kuchlar xossalarini ko'rib chiqamiz.

1. Sistemaichkikuchlarining bosh vektorinolgateng. Haqiqatan,
Nyutonning 3-qonuniga ко in sistemaixtiyoriyikki Л/, va Л/, nuqta­
Larining o'zaro ta’sir kuchlari miqdor jihatdan teng va bir to’g'ri chi­
Ziq bo`ylab qarama-qarshi tomonga yo'nalgan ( 149-rasm): F₁₂=-F₂₁

Binobarin, F₁₂+F₂₁ = 0. Bu xulosani sistemaning barcha nuqtalari uchun tatbiq etish mumkin. Shunday qilib: Rⁱ=∑F_vⁱ=0 (72.1)

(72.1) ni Dekartkoordinata o‘qlariga

22
proyeksiyalasak: R_xⁱ=∑F_vxⁱ=0, R_yⁱ=∑F_vyⁱ=0 R_zⁱ=∑F_vzⁱ=0 (72.2) hosil bo`ladi.

2. Ichki kuchlarning biror markazga nisbatan bosh momenti nol­
Ga teng:

Bu xossaning o ‘rinli bo‘lishi ham Nyutonning uchinchi qonuni -
Dan foydalanib ko‘rsatiladi.
(72.3) ni Dekart koordinata o‘qlariga proyeksiyalasak:

Kelib chiqadi.