Fizika I uchinchi ma’ruza

FIZIKA I UCHINCHI MA’RUZA

MA’VZU: MODDIY NUQTA DINAMIKASI. KUCH. MASSA. IMPULS. NUYUTONNING BIRINCHI QONUNI VA INERSIYAL SANOQ TIZIMLARI. NUYUTONNING IKKINCHI QONUNI. NUYUTONNING UCHINCHI QONUNI. TABIATDA KUCHLAR. INERSIYA MARKAZI HARAKATI TO’G’RISIDAGI TEOREMA

Tuzuvchi: Axmedjonov N.O

MODDIY NUQTA DINAMIKASI

Ўтган параграфларда таъкидлашимизча, кинематика жисмлар ҳаракатини унинг келиб чиқиш сабабларини эътиборга олмай ўрганади, деган эдик.

Динамика эса жисмлар ҳаракатини унинг келиб чиқиш сабабларини билган ҳолда ўрганади. Динамиканинг асосида Ньютон қонунлари ётади.

KUCH

Куч (механикада) — берилган жисмга бошқа жисмлар томонидан кўрсатилаётган механиқ таъсирнинг миқдори ва йўналишини ифодаловчи катталик. Жисмга кўрсатиладиган таъсир 2 хил ҳодисани — жисмнинг тезлигини ўзгартириши ёки унинг дефор-мацияланишини вужудга келтириши мумкин. Иккала ҳодисада юзага келган тезланиш ёки деформация миқдорини ўлчаш орқали таъсир этаётган кучни аниқлаш мумкин. Кучнинг динамик ва статик ўлчаш усуллари мавжуд.

MASSA

Масса (лотинча: масса — катта тош; бўлак) (физикада) — жисмнинг инертлик ва гравитацион хусусиятларини ифодаловчи физик катталик. М. тушунчасини фанга биринчи бўлиб И. Нютон 1687 йилда "Натурал фалсафанинг математик асослари" номли асарида олиб кирган. Ҳар қандай жисм унга бошқа жисмлар таъсир этмагунча тинч ёки тўғри чизиқли текис ҳаракатини сақлайди. Жисмларнинг бу хусусияти инертлилик деб аталади. Жисм инертлилигининг ўлчови — инерсион М. Берк системани ташкил этувчи икки жисм фақат ўзаро таъсирлашади

IMPULS

Импулс (лот. импулсус — зарба, турт-ки) —механикада — механик ҳаракат ўлчови; моддий нуқта деб ҳисобланиши мумкин бўлган жисм массаси M ни унинг ҳаракат тезлиги V га кўпайтмасига тенг бўлган катталик: Р= MV. Ҳар қандай қаттиқ жисмни N та моддий нуқтадан иборат деб қаралади. Қаттиқ жисмнинг PT уни ташкил этувчи моддий нуқталар P ларининг вектор йиғиндисига тенг . Ташқаридан F куч таъсир этаётганида жисм PT ҳам сон қиймати бўйича, ҳам йўналиши бўйича ўзгариши мумкин.