Fizika I uchinchi ma’ruza

NUYUTONNING BIRINCHI QONUNI VA INERSIYAL SANOQ TIZIMLARI

Ньютоннинг биринчи қонуни- жисм ўзининг тинч ҳолатини ёки тўғри чизиқли текис ҳаракатини ташқаридан бошқа жисмлар таъсир этмагунича сақлаб қолади.

Жисмларнинг ўзини тинч ҳолати ёки тўғри чизиқли текис ҳаракатини сақлаб қолиш хусусияти, жисмларнинг инерция хусусияти деб аталади.

Шунинг учун, Ньютоннинг биринчи қонуни, инерция қонуни деб ҳам аталади.

Механик ҳаракат нисбийдир ва унинг хусусиятлари саноқ тизимига боғлиқ бўлади. Ньютоннинг биринчи қонуни исталган саноқ тизимида бажарилавермайди, шунинг учун бу қонун бажариладиган саноқ тизимлари инерциал саноқ тизимлари деб аталади.

Механик ҳаракат нисбийдир ва унинг хусусиятлари саноқ тизимига боғлиқ бўлади. Ньютоннинг биринчи қонуни исталган саноқ тизимида бажарилавермайди, шунинг учун бу қонун бажариладиган саноқ тизимлари инерциал саноқ тизимлари деб аталади.

Бошқа саноқ тизимларига нисбатан ўзининг тинч ҳолатини ёки тўғри чизиқли текис ҳаракатини сақлай оладиган саноқ тизимлари инерциал саноқ тизимлари бўлаолади.

Координата боши Қуёш марказига жойлашган гелиоцентрик саноқ тизимини жуда катта аниқлик билан инерциал саноқ тизими деб ҳисоблаш мумкин, унинг координата ўқлари ўрганиладиган планета ёки юлдузларга йўналтирилган бўлади.

Координата боши Қуёш марказига жойлашган гелиоцентрик саноқ тизимини жуда катта аниқлик билан инерциал саноқ тизими деб ҳисоблаш мумкин, унинг координата ўқлари ўрганиладиган планета ёки юлдузларга йўналтирилган бўлади.

Худди шу ҳолат учун, Ер билан боғланган саноқ тизими инерциал саноқ тизими бўлаолмайди, чунки Ер нафақат Қуёш атрофида, ҳаттоки ўзининг ўқи атрофида ҳам айланишини ҳисобга олиш зарур. Аммо Ердаги механикавий ҳаракатлар учун Ер билан боғлиқ бўлган саноқ тизимини инерциал саноқ тизими деб ҳисоблаш мумкин.

NUYUTONNING IKKINCHI QONUNI

Ньютоннинг иккинчи қонуни – илгариланма ҳаракат динамикасининг асосий қонуни бўлиб, ташқи қўйилган куч таъсирида моддий нуқта ёки жисмнинг механикавий харакати қандай ўзгаришини тушунтириб беради.