Kuchaytrgichlar

 
 
10.2-rasm. 10.3- rasm. 
Rezistorli kuchaytirgich. Kuchaytirgichning ekvivalent 
sxemasi. 
Kuchaytiriladigan kirish kuchlanish signali tranzistorning baza emitter qismiga 
beriladi. Shuningdek bazaga 
1
Е
tok manbadan o’zgarmas musbat siljituvchi 
kuchlanish ham beriladi. Bu kuchlanish emitter o’tish uchun to’g’ri kuchlanish 
hisoblanadi. Bunda baza zanjiridan maʻlum tok oqadi. Shu sababli tranzistorning
kirish qarshiligi kattaligi uncha katta bo’lmaydi. Kollektor zanjiri (chiqish zanjiri) 
E
2
manbadan oziqlanadi. Kuchaytirilgan chiqish kuchlanishini olish uchun bu 
zanjirga 
í
R
- nagruzka qarshiligi ulangan. Bu kuchaytirgich kaskadligining ishlash 
printsipini quyidagi sodda ekvivalent sxema yordamida ko’rish mumkin. 10.3- 
rasmda tranzistorning kollektor zanjiri ekvivalent sxema ko’rinishda tasvirlangan. 
E
2
manba kuchlanishi 
н
R
– nagruzka qarshiligi bilan tranzistorning r
0
ichki 
qarshiligiga bo’linadi. Bu erda tranzistorning r
0
– ichki qarshiligi taqriban kollektor 
R
к 
R
H 
E
2 
- +
U
кир 
+ - 
+ - 
R
H 
J
k 
J
б 
U
чиз 

---

o’tishning o’zgarmas tokka ko’rsatadigan qarshiligiga teng deyish mumkin. 
Xaqiqatda bu qarshilikka emitter o’tishning uncha katta bo’lmagan qarshiligi 
qo’shiladi. Agar zanjirning kirishiga signal (o’zgaruvchan kuchlanish) manbai 
ulansa, unda signal kuchlanishi o’zgarishi natijasida emitter toki o’zgaradi. Bu esa 
o’z navbatida kollektor o’tish qarshiligini o’zgartiradi. Bu o’zgarishlar tufayli E
2
manba r
k 
kollektor o’tish qarshiligi orasiga qayta taqsimlanadi. Bunda nagruzka 
rezistoridagi o’zgaruvchan kuchlanish kirish, o’zgaruvchan kuchlanishga qaraganda 
bir necha o’n barobar katta bo’ladi. Kollektor tokining o’zgarishi deyarli emitter 
tokining o’zgarishiga teng bo’lib, baza tokining o’zgarishlaridan ko’p marta katta 
bo’ladi. Shuning uchun qaraladigan sxemada nagruzka qarshiligidan kuchaytirilgan 
tok va Shuningdek signal quvvati olinadi. Kuchaytirilgan quvvat E
2
manba sarf 
qiladigan quvvatning bir qismi hisoblanadi. 
Tranzistorli kuchaytirgich kaskadining ishlashini quyidagi ko’rgazmali sonli 
misolda ko’raylik. (10.3- rasmga qarang).
 
Faraz qilaylik, oziqlantiruvchi manba kuchlanishi va siljitish kuchlanishi mos 
holda E
2
= 12 V E
1
= 0,2 V bo’lsin. Sxema kirishiga signal taʻsir etmaganda 
nagruzka rezistori qarshiligi ham 4 kom va tranzistor qarshiligi ham 4 komga teng 
bo’lsin. Ya’ni kollektor zanjiridagi to’liq qarshilik 8 kom bo’ladi. Unda kollektor 
tokini taqriban emitter tokiga teng deb quyidagi ifodadan aniqlanadi:
мА
R
E
i
Н
k
5
,
1
8000
12
2



E-manba kuchlanishi qarshiliklarga teng 6 V dan bo’linadi. Agar signal 
(tebranish) manbaidan sxema kirishiga 0,1 V amplitudali o’zgaruvchan kuchlanish 

---

berilsa, signal kuchlanishining musbat Yarim davrida baza-emitter sohasidagi 
maksimal kuchlanish 0,3 V ga teng bo’ladi. 
 
Faraz qilaylik, bu kuchlanish taʻsirida emitter toki 2,5 MAgacha oshsin. 
Kollektor toki ham taqriban xuddi shunday qiymatga erishadi. Bu tok nagruzka 
rezistorida 2,5.4=10V kuchlanish tushishini hosil qiladi. Bunda tranzistor r
0
qarshiligidagi kuchlanish 12-10=2V gacha kamayadi. Demak uning qarshiligi 
2׃2,5=0,8 komgacha kamayadi. Signal kuchlanishining keyingi manfiy Yarim 
davrida kuchlanish -0,1 V ga teng bo’lganda teskari hodisa yuz beradi. Ya’ni baza-
emitterdagi minimal kuchlanish 0,2-0,1 = 0,1V ga teng bo’lib, kollektor toki 0,5 mA 
gacha kamayadi. Bunda