Kuchaytrgichlar

i
e
K
K

(3.10) 
bu yerda 


kup
чик
U
U
K
)
(

kuchaytirish koeffitsientining moduli; 
i
r





kirish 
va chiqish kuchlanishlari orasidan faza farqi. 
Kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsienti modulining signal chastotasiga 
bog’liqligiga chastotaviy xarakteristika deyiladi va quyidagicha yoziladi:
)
(
)
(


f
K

.
Ko’pgina elektron kuchaytirgichlar uchun bu bog’lanishning grafigi 10.6-
rasmda tasvirlangan. Xuddi shunga o’xshash kuchaytirgichning fazaviy 
xarakteristikasi deganda kuchaytirgich kirish va chiqish kuchlanishlari orasidagi 
faza farqining chastotasiga bog’likligini tuShuniladi. Kuchaytirgichning 
amplitudaviy 
xarakteristikasi 
deb, 
kuchaytirgich 
chiqish 
kuchlanishi 
amplitudasining kirish kuchlanishi amplitudasiga bog’liqligiga aytiladi (10.7-
rasmga qarang) va quyidagicha yoziladi.
)
(
kup
чик
U
f
U

.

---

Amplitudaviy xarakteristikaning to’g’ri chiziqli qismi kuchaytirgichning 
dinamik 
kuchaytirish 
diapazoni 
deb 
ataladi. 
Kuchaytirgichlarning 
bu 
xarakteristikalari birgalikda uning statsionar xarakteristikalari deyiladi. 
Kuchaytirgichning kirishiga birlik amplitudali kuchlanish sakrashi taʻsir 
etganda hosil bo’ladigan chiqish kuchlanishi oniy qiymatining vaqtga bog’liq 
o’zgarishini ifodalovchi kattalik kuchaytirgichning o’tish xarakteristikasi deyiladi. 
Kuchaytirgichning o’tish xarakteristikalari impulsli signallarni kuchaytirishda, 
statsionar xarakteristikalar esa, garmonik tebranishlarni kuchaytirishda katta
ahamiyatga ega bo’ladi. 
 
10.4. Kuchaytirgichlardagi buzilishlar. 
Kuchaytirgichda kuchaytiriladigan signallar maʻlum darajada buzilishga 
uchraydi. Kuchaytirgichlardagi buzilishlar chiziqli va chiziqli bo’lmagan 
buzilishlarga bo’linadi. Chiziqli buzilishlar ham o’z navbatida chastotaviy, fazaviy 
va o’tish buzilishlariga ajratiladi. Chiziqli bo’lmagan buzilishlar esa 
kuchaytirgichning amplitudaviy xarakteristikasi orqali ifodalanadi. 
Bunday buzilishlar sababini ko’raylik. Kuchaytirgichning boshqaruvchi
elementi chiziqli element bo’lganligi uchun signallar kuchaytirilish jarayonida 
maʻlum darajada buziladi. Birinchidan boshqaruvchi element (tranzistor, lampa, 
mikrosxema va x.k.) ning o’zi reaktiv qarshilikka (sig’im, induktivlik) ega bo’lgani 
uchun ularning uzatish (kuchaytirish) koeffitsienti signal chastotasiga bog’liq 
bo’ladi. Shuning uchun kuchaytirgich murakkab signalning turli chastota 
komponentlarini turlicha kuchaytiradi. Bunday buzilishlar chiziqli chastotaviy 
buzilishlar deyiladi. Boshqacha aytganda, signal garmonik tashkil etuvchilarning 
birday kuchaytirilganligi sababli signal shaklining buzilishi chastotaviy buzilishlar 
deb ataladi. Ikkinchidan tranzistor, mikrosxema va boshqa elektron asboblarning
parametrlari ularga beriladigan signal kattaligiga bog’liq bo’ladi. Ulardan toklarning 
boshqaruvchi kuchlanishga bog’liqligi umumiy holda nochiziqli bo’ladi. 
Signal shaklining spektrda yangi garmonik tashkil etuvchilarning hosil 
bo’lishiga bog’liq buzilishlari chiziqli bo’lmagan buzilishlar deb ataladi. 
Kuchaytirgichdagi 
chiziqli 
bo’lmagan 
buzilishlar 
uning 
amplitudaviy 
xarakteristikasi orqali ifodalanadi. Ideal kuchaytirgichning amplitudaviy 
xarakteristikasi koordinat boshidan o’tuvchi to’g’ri chiziqdan iborat bo’ladi (10.7- 
rasmga qarang). Real kuchaytirgichda u koordinata boshidan emas, balki chiqish 

---

kuchlanishning biror qiymatidan boshlanadi va yuqori qismida to’g’ri chiziqdan 
chetlashadi. Ana shu chetlashuv kuchaytirgichdagi chiziqli bo’lmagan buzilishini 
ifodalaydi. Uning qanday hosil bo’lishini kuchaytiruvchi elementning dinamik 
xarakteristikasidan aniqlash mumkin. 
Ideal kuchaytirgichda chiqish kuchlanishning shakli kirish kuchlanishining 
shakli bilan bir xil bo’ladi. Real kuchaytirgichlarning xarakteristikalari hamma vaqt 
to’g’ri chiziqli bog’lanishdan chetlashadi. U kuchaytirgichda yuzaga keladigan 
buzilishlarni ifodalaydi. Buzilishlarni baholash uchun spektral usuldan 
foydalaniladi. Agar kuchaytirgichning chiqish kuchlanishining spektri uning kirish 
kuchlanish spektri uning kirish kuchlanish spektriga mos tushsa, signal buzilmagan 
bo’ladi. Bunda chiqish kuchlanishi spektrida yangi garmonik tashkil etuvchilar hosil 
bo’lmaydi va kirish va chiqish signali mos garmonik tashkil etuvchilari fazalari bir 
xil bo’ladi. Agar bu shartlardan birortasi bajarilmasa kuchaytirgichda buzilishlar 
yuzaga keladi. Chastotaviy buzilishlar koeffitsientining ruxsat etilgan qiymati 
kuchaytirgichning qo’llash sohasiga ham bog’liq. Masalan, odam qulog’i 
chastotaviy buzilishlar qiymati 30% dan kam bo’lsa sezmaydi. 
Kuchaytirgichda ishchi chastota diapazoni deb shunday chastotalar oralig’i 
tuShuniladiki, bu oraliqda kuchaytirish koeffitsientining o’zgarishi oldindan
belgilangan chegaraviy K
n
va K
yu
kiymatidan kamayib ketmaydi(10.6- rasm). 
Chastotaviy buzilishlar M – chastotaviy buzilishlar koeffitsienti orqali ifodalanadi. 
U kuchaytirish koeffitsientining maksimal qiymatini berilgan chastotadagi 
kuchaytirish koeffitsientiga nisbati bilan aniqlanadi: