Kreativ fikrlashhbi=

S fikrlar orasidagi mantiqiy aloqalarni tushunish;
S fikrlarni qisqacha va aniq shakllantirish;
S argumentlarni aniq lash, tahlil qilish va baholash;
S qarorning ijobiy va salbiy tomonlarini baholash;
• gipotezaga qarshi dalillarni baholash;:Ц KREATIV FIKRLASH HL
S fikrlashda nomuvofiqliklar va keng tarqalgan xatolarni aniqlansh;
S muarnmolarni muntazam ravishda tahlil qilish;
S g'oyalarning dolzarbligi va ahamiyatini aniqlash;
S o'zining e’tiqodi va qadriyatlarini isbotlash;
S о ‘zining fkrlash qobiliyatini aks ettirish va baholash.
Ro'yxatdan ko‘rinib turibdiki, ijodiy fikrlash qobiliyatlari biz fikr almashish, qaror qabul qilish, tahlil qilish va muarnmolarni hal qilishimiz kerak bo'lgan barcha kasblar uchun juda muhim- dir. Shuning uchun ijodiy fikrlash umumiy fikrlash qobiliyati deb nomlanadi. Ammo ijodiy fikrlash nafaqat ish joyiga tegishli, bal- ki ma'noli hayot kechirish va kelajakni rejalashtirish uchun biz o‘zimiz haqida halol va ehtiyotkorlik bilan o‘ylashimiz kerak. Yunon faylasufi Suqrot (miloddan avvalgi 469-399) «bir marta» o‘rganilmagan hayot yashashga arzimaydi», degan edi. Odamlar va hayvonlar o‘rtasidagi bir katta farq bu bizning o‘zimizni aks et­tirish qobiliyatimizdir. Biz hayotimizning maqsadi va mazmunini tekshirib ko‘rishimiz va shunga qarab o‘zimizni o‘zgartirishimiz mumkin. Ijodiy fikrlash ushbu o"zini o‘zi baholash va o'zgartirish jarayoniga yordam beradi.
Yaxshi ijodiy fikrlash, shuningdek, fan va demokratiyaning aso- sidir. llm-fan eksperimentlami loyihalash va nazariyalarni sinashda ratsionallikni talab qiladi. Rivojlanayotgan va ilg‘or demokratiya ijtimoiy va siyosiy masalalarda fuqorolarning xolis fikr yurita. ol- ishini talab qiladi. Demak, ijodiy fikrlashni rivojlantirish ta'limning asosiy maqsadi bo‘lishi kerak.

2. 
   Kreativ va tanqidiy fikrlash tushunchalari hamda
   ta'riflari
   

Tanqidiy fikrlash ba'zan juda ziddiyatli deb o'ylashadi. Ba’zi odamlar tanqidiy fikrlash boshqalami doimo tanqid qilishni anglata-di, deb o'ylashadi, bu to‘g‘ri emas. Ammo bu tushunmovchilik, tan- qidiv fikrlash faqat buzuvchi kuch emas. Birinchidan, yomon g‘oy- alarni rad etish orqali biz haqiqatni topishda yaxshiroq bo'lamiz. Ikkinchidan, tanqidiy fikrlash odamlarni doimo tanqid qilishimizni anglatmaydi. Boshqa odamlar haq bo‘lsa. biz rozi bo‘lmasligimiz mumkin va boshqa odamlar noto'g'ri bo'Isa, tanqidiy fikrlash bizni yo‘l qo‘yilgan xatolarni tan olishga yordam beradi, ammo biz ular- ni ochiqchasiga qoralashimizga to'g'ri kelmaydi. Ba'zida xatolar- ga yo'l qo'yilmaydi. Ba’zan biz xushmuomala bo‘lishimiz kerak, ba'zan esa odamlarni ularni tanqid qilish bilan emas, balki bosh­qa vositalar yordamida yaxshiroq mulohaza qilishga yordam ber- ishimiz mumkin, masalan, maslahat va takliflarni berish. Tanqidiy fikrlovchi qarama-qarshilikka emas, balki xushyoqar va samimiy bo‘lishi mumkin.
Tanqidiy fikrlashga yana bir e’tiroz shundaki, bu amalda foy- dali emas, chunki real hayotda odamlar aqlga quloq solmaydilar. Ular o'zlariga qiziqish, hissiyotyoki shaxsiy munosabatlar asosida harakat qilishadi. Ushbu e'tirozning birinchi muammosi shunda­ki, u aql va fikrlashni sabablar haqida gapirish bilan aralashtirib yuboradi. Ehtimol, ko’p odamlar mantiqsiz fikrlardirlar va ular- ga ta'sir qilish uchun biz boshqaruv usullariga, hissiyotlarga yoki aqldan boshqa narsalarga murojaat qilishimiz kerak. Ammo biz tanqidiy fikrlashdan maqsadlarimizga erishish uchun eng yaxshi vositalar to'g'risida strategik fikr уuritish uchun foydalanishimiz mumkin.
Tanqidiy fikrlash hissiyotlarga, munosabatlarga va boshqalar- ga qarama-qarshi deb taxmin qilish noto'g'ri. Masalan, sevgi va do‘stlikni ko‘rib chiqaylik. Ular, albatta, qadrlidir, ammo tanqidiy fikrlash ularni rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, munos- abatlarning yaxshi yoki yomon tomonlari to'g'risida yaxshilab o'ylash, uni yaxshilashga va yanada qoniqarli qilishga yordam be­radi. Bundan tashqari, faqat hissiyotlar asosida harakat qilish har

Д KREATIV FIKRLASH ВТ =

doim ham oqilona emas. Ularni xudbinlik, qo‘rquv va ochko‘zlik tarafkashlik qilishi mumkin. Qarorlarimiz to^bg‘risida ko'proq o’ylash bu muammoga qarshi turishi mumkin.

3. 
   Fikrlashni takomillashtirish
   (inson ongi va ong ostining sSakllanisSi)
   

Xo‘sh, agar tanqidiy fkrlash juda foydali boMsa, uni qanday qilib oshirishimiz mumkin? Shubhasiz, biz hammamiz biron bir darajada tanqidiy fikr yuritishga qodirmiz, aks holda biz juda uzoq yashay olmaymiz. Ammo har doim yaxshilanish uchun imkoniyat bor. Yugurish kabi tabiiy mahoratga ega bo‘lsa ham, mutaxassis bilan mashg'ulotlar nafas olish hamda holatimizni yaxshilaydi va hatto yaxshiroq yugurishimizga yordam beradi. Fikrlash - bu bar- chamiz bajaradigan va oddiy narsa, ammo haqiqat shundaki, hatto oddiy aqlli odamlar ham ba’zan qaysar va xolis bo'lishlari mumkin. Psixologiya tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, odamlar fikr yuritishda juda ko‘p xatolarga yo‘ qo‘yishadi - ular o‘zlarining qobiliyatlar- ini ortiqcha baholaydilar, o‘ziarining qarashlarini tasdiqlasii uchun dunyoni talqin qiladilar va noto‘g‘ri joylardan sabablar va omillarni qidiradilar. Tanqidiy fikrlashni oTganib. biz bunday xatolarga yo‘l qo'ymasligimiz mumkin. Biz tanqidiy fikrlashni o‘rganish orqali boshqa odamlarga ham yordam bera olamiz. Ba’zan bizda tortishuv noto‘g‘ri degan fikr paydo bo‘ladi, ammo nima uchun ekstremal ekanligini bilmaymiz. Tanqidiy fikrlash bizga nima noto‘g’ri ekan- ligini tushuntirish uchun tushunchalar va so‘z boyligini beradi. Bu tushunishni va yanada samarali muhokamalarni rag’batlantiradi.
Yaxshi tanqidiy fikrlash bu bilim qobiliyatidir. Umuman olgan- da, mahoratni rivojlantirish uchun uchta shart- nazariyani oTgan- ish, qasddan amaliyot va to‘g‘ri munosabatni qabul qilish kerak. Nazariya deganda biz mahoratga ega bo'lishimiz uchun bilishimiz kerak bo‘lgan qoidalar va faktlarni nazarda tutamiz. Masalan, o'yin qoidalarini bilmasdan yaxshi basketbolchi bo'la olmaydi, ya’ni
basketbolda tepishga yo‘l qo‘yilmasligini bilib turib nafaqat yax- shi o‘ynab boMmaydi, balki urnuman o‘ynashni iloji yo‘q. Xuddi shunday, tanqidiy fikrlash ma’Ium bir mantiqni bilishni talab qiladi. Biroq, nazariyani bilish uni qo‘llashga qodir emas. Siz velosipedda yurganingizda velosipedni muvozanatlashingiz kerakligini nazariy jihatdan bilishingiz mumkin, ammo bu siz uni amalga oshirishin- giz mumkin degani emas. Bu yerda amaliyot paydo boMadi, chunki u sizning nazariy bilimlaringizni haqiqiy qobiliyatga aylantiradi. Biroq, sizning munosabatingiz sizning amaliyotingiz samarali va barqaror bo‘ladimi yoki bo‘lmaydimi katta farq qiladi. Agar siz pi­anino chalishni yomon ko‘rsangiz, mashq qilishga majburlash uzoq muddatda samarasiz bo‘ladi.

1. 
   Nazariya
   

Endi tanqidiy fikrlash uchun zarur bo'lgan nazariy bilimlarni ko'rib chiqamiz. Uni beshta asosiy yo‘nalishga ajratish mumkin va ushbu mavzda biz ularning barchasini muhokama qilamiz:m g'oyalami amq va muntazam ravishda tushuntiring.
• ma noni aiuqlashtirish va fikrlarni aniqroq qilish ueliun ta'niilar va boshqa vositalardan foydalaning