Kreativ fikrlashhbi=

Shaxsiy ijod: ta'rifi va ahaniiyati.

Kreativ fikrlashda ta’limning o‘rni.

Shaxsiy ijodkorlikni rivojlantirish uchun samarali strategiyalar.

Kreativ fikrlash usullari.

Mavzuni o‘zlashtirish jarayonida talaba:

• 
  shaxsiy ijod, uning ta'rifi hamda ahamiyati va o‘qish va hayot faoliyatida undan qanday foydalanish lozimligi haqida tasavvurva bilimga ega bo‘ladi;
  
• 
  shaxsiy ijodni shakllantirish va rivojlantirish, shaxsiy ijodkor- likka oid qarashlar va yondashuvlarni shakllantirish ko'nikmalar- iga ega bo‘ladi;
  
• 
  shaxsiy ijodiy jarayonni amalga oshirish, shaxsiy ijodni yarat- ish, ta'lim orqali kreativ fikrlash, shaxsiy ijodkorlikni rivojlantirish malakasiga ega boMadi.
  

1. 
   Shaxsiy ijod: ta'rifi va ahamiyati
   

Shaxsning kreativligi uning tafakkurida, muloqotida, his-tuyg‘ularida, muayyan faoliyat turlarida namoyon bo‘ladi. Kreativlik shaxsni yaxlit holda yoki uning muayyan xususiyatla- rini tavsiflaydi. Kreativlik iqtidorning muhim omili sifatida ham aks etadi. Qolaversa, kreativlik zehni o^Ltkirlikni belgilab beradi, «talabalar e'tiborini ta'lim jarayoniga faol jalb etishni ta'minlay- di». Xorijiy mamlakatlarda barcha sohalarning mutaxassislari kabi o'qituvchilar ham o‘zlarida kreativlik sifatlari mavjudligi va un-

И KREATIV FIKRLASH В =3
ing darajasini aniqlab boradi. Buning uchun ular E.P.Torrens to­monidan 1987-yilda asoslangan va shaxsning kreativ tafakkurga egaligini aniqlovchi testdan o'tadi. Mazkur test shaxs kreativligi va uning darajasini ijodiy faoliyatni tashkil etishdagi faollik. tezkor fikrlash, o'ziga xos (orginal)lik va takomillashganlik kabi mezonlar bo‘yicha baholash imkoniyatini yaratadi. Talaba tomonidan tavsiya etilgan savollarga beriladigan javoblar aynan mana shu to‘rtta me- zonni qanotlantirishi lozim E.P.Torrens fikricha, «kreativlik» tush- unchasi negizida quyidagi yoritiladi:

• 
  muammoni yoki ilmiy farazlarni ilgari surish;
  
• 
  farazni tekshirish va o‘zgartirish;
  
• 
  qaror natijalarini shakllantirish asosida muammoni aniqlash.
  

Kreativ muammo yechimini topishda bilim va amaliy harakatlaming o'zaro qarama-qarshiligiga nisbatan ta'sirchanlik Kreativ fikrlash har bir ijtimoiy sohada yaqqol aks etishi mumkin.
Shaxsiy ijod nima?
Yangi g'oyalar eskilaridan kelib chiqadi degan kuzatish amaliy ahamiyatga ega, chunki bu bizga ijodkorlik uchun bilim zarurligini aytadi. Ijodkorlik «vakuum»da bo‘lmaydi. Bizning tasavvurimiz qisman bilgan narsamizga bog‘liq/Agar siz juda oz narsani bilsan- giz, yangilarini olish uchun faqat bir nechta g‘oyalarni birlashti- ra olasiz. Ko‘proq bilganingizda, siz ilgari surishingiz mumkin bo'lgan yangi g'oyalar kombinatsiyasi sezilarii darajada oshadi- Ijodiy yutuqlar boshqa odamlar tomonidan ilgari erishilgan yu- tuqlar asosida qurilganligini ko‘pincha unutamiz. Nyuton fizika- sisiz, Eynshteyn, ehtimol, yopiq nisbiylikka ega boMmasdi. Nyu- tonning o‘zi mashhur: «Agar men bundan bir oz ko'proq narsani ko'rgan bo'lsam, bu ulkanlarning yelkasida turish bilan». Yangi bir narsa yaratish uchun, bu boshqa odamlarning nima qilganini va qaysi narsalarning ishlayotganini va qaysi birining ishlamasligini
bilishga yordam beradi. Ijodiy turlar g‘ayratli o‘quvchilar ekanligi va ular ko‘pincha hamma narsani juda ko'p o'qishlari ajablanarli emas.'Mark Tverming «O‘qimagan odamning o‘qiy olmaydigan odamdan ustunllgiyo‘q» degan mashhur taklifini eslagg»
O'z-o'zidan yangi narsa bilan tanishish qiyin emas, lekin ijod uchun bu etarli emas. Ilgari hech kim o'ylamagan global isish bi­lan kurashishning yangi usullari haqida o‘ylash oson: dunyodagi odamlarning yarmini o‘ldirish yoki havoni sovutish uchun barcha konditsionerlarni yoqish. Ushbu g‘oyalar yangi bo‘lishi mumkin, ammo ular shunchaki ahmoqdirva ulardan lOOOtasini ishlab chiqa- rish sizni ijodiy odamga aylantirmaydi. Ijodkorlik — bu yangi foy- dali g'oyalarni taklif qilish, shuningdek foydali.
Bu bizni kreativlikni rivojlantirishda tanqidiy fikrlashning muhim roliga olib keladi. Birinchidan, biz muammoni tahlil qil­ish va mavjud yechimlarning chegaralarini aniqlash uchun tanqidiy fikrlashdan foydalanamiz. Shunday qilib, qanday yaxshi yechim boiishi mumkinligini bilamiz. Va yangi yechimga ega bo'lgani- mizda, tanqidiy fikrlash haqiqatan ham ish beradimi yoki yo‘qligi- ni aniqlashga yordam beradi.
Haqiqiy ijodiy jarayon sinov va xatolarni o"z ichiga oladi. Eng yaxshi yechimni topishdan oldin biz ming marta muvaffaqiyatsiz boilishimiz mumkin. Yaxshi tanqidiy fikrlash xatolarimizdan saboq olishga va muammolarimizni yanada samarali hal qilishga imkon beradi. Bandlikda ko'pincha ijodiy g‘oya va yangilik o'rtasidagi farq ajratiladi - g'oya u amalga oshirilganda yangilik bo'lib, sezi- larli tijorat yutug'i yoki ijtimoiy ta'sirga ega bo'ladi. Amaliy ta’sir- ni yaratishning ushbu hal qiluvchi jarayoni ham yaxshi tanqidiy fikrlashni talab qiladi.
Ba'zan tanqidiy fikrlash ijodkorlik uchun zararli deb aytishadi, chunki tanqidiy fikrlash yangi g'oyalarni to'liq rivojlanmasdan o'ldiradi. Biroq, bu juda noto-g'ri tushunchadir. Tanqidiy fikrlash g'oyalarni to‘liq sinab ko‘rilishidan oldin ularni rad etishni buyur-

■Ц KRE^TIV FIKRLASH Ц

maydi. Shuningdek, to‘xtovsiz o‘ylab, tahlil qilishimiz kerak emas. Agar hukmni to'xtatib turish ba’zan ijodkorlikni kuchaytirsa. huni amalga oshirish oqilona boMadi.