Kostyum tarixi

Gotika uslubi. 
Gotika davri san’ati XII asrdar G’arbiy Yevropa 
me’morchiligidagi an’analarning o’zgarishi natijasida paydo bo’lgan. Italyancha 
gotico
– german qabilalaridan gotlarning nomidan kelib chiqqan degan ma’lumotlar 
mavjud. Gotika uslubi – G’arbiy, Markaziy va qisman Sharqiy Yevropa 
mamlakatlarida o’rta asrlar san’atida hukm surgan badiiy uslub sanalib, dastlab 
Fransiyada vujudga kelib, barcha xususiyatlari shakllandi. Germaniyada gotika 
uslubidagi obidalarning klassik namunalari yaratildi. «Gotika» termini Uyg’onish 
davrida qo’llanila boshlagan. Gotikada yetakchi o’rinni me’morchilik egalladi, unda 
me’morchilik, haykaltaroshlik va rangtasvir (asosan, vitraj) uyg’unligining buyuk 

---

57
namunasi bo’lgan ibodatxona alohida o’rin tutadi. Ibodatxona qurishning yangi 
loyiha tizimi ishlab chiqildi: bosh tarzi uchli ravoqli va gumbazlari qovurg’ali 
(nervyur), og’irligi arkbutanlar orqali tashqi devor va tayanch ustunlar (kontrfors)ga 
o’tkazilgan sinchli to’zilma.
Gotika XII asr o’rtalarida Shimoliy Fransiyada yuzaga keldi. XIII asrning 
birinchi yarmida yuksak darajada rivojlandi. Shu yerda gotikaning tosh 
ibodatxonalari o’zining mumtoz shakliga ega bo’ldi. Bibi Maryam ibodatxonasi 
(Notrdam, 1163–1257), Shartr (1194–1260), Reyms (1211–1311), Amen (1220–
1288) va boshqa ibodatxonalar gotikaning yuksak namunasidir. Niderlandiya, 
Shimoliy Germaniya, Skandinaviya, Ispaniya, Italiya, Polsha, Chexiya, Latviya, 
Estoniya va boshqa joylarda ham gotika mahalliy an’analar ta’sirida rivojlandi. 
Gotikaning ilg’or usullari Uyg’onish davri va barokko me’morchiligiga ijobiy ta’sir 
ko’rsatdi. Gotika tasviriy san’ati diniy va dunyoviy dunyoqarashlardagi uyg’unlikni 
saqlagan holda rivojlandi, ayni vaqtda voqelikni uning hodisalari bilan birga aks 
ettirishga intildi. Ibodatxonalar bezagida haykal va relyeflar, vitrajlar keng 
qo’llanilgan, tasviriy san’at asarlari me’moriy yaxlitlikka bo’ysundirilgan. Reyms 
ibodatxonasida 2300 dan ortiq haykallar mavjud bo’lganligi sababli uni «haykallar 
o’rmoni» deb atashadi. Diniy mavzudagi asarlar bilan bir qatorda maishiy lavhalar, 
mehnat jarayoni aks etgan, ba’zan hajviy lavhalar ham uchraydi 
Amaliy bezak san’ati yuksak darajada rivojlandi: tosh va fil suyagi 
o’ymakorligi, metall buyumlar, emal va shu kabi buyumlar yasaldi. Rangtasvirda 
nisbatan kitob miniatyurasi keng taraqqiy etdi, unda tarixiy va maishiy lavhalar 
haqqoniy aks ettirildi. O’zbekistan hududida XIX asr oxiri XX asr boshlarida gotika 
uslub-belgilari me’morchilikda paydo bo’ldi. Masalan, Toshkent shahridagi Kirxa 
binosini bunga misol qilib keltirish mumkin.