Korxonalar moliyasini boshqarish

Qayd etib oʻtish kerakki, yuqorida koʻrib chiqilgan moliyaviy boshqaruv maqsadlari qoʻllanilishi boʻyicha alohida-alohida maqsadlar boʻlib, amaliyotda ularning kombinatsiyasi (masalan foydani maksimallashtirish va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash) qarama-qarshilikka olib keladi. Shu bilan birgalikda bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar faoliyati murakkab va koʻp qirrali, shuning uchun ham asosiy maqsad va boshqaruv samaradorligining tegishli mezonlari oʻzaro mos kelishi lozim. Bunda quyidagilarga e’tibor qaratish maqsadga muvofiq: - moliyaviy-xoʻjalik faoliyatining turli xil jihatlarini oʻzida aks ettirishi; - uzoq muddatli istibolgan yoʻnaltirilgan boʻlishi; - vaqt, risk va noaniqlik omillarini hisobga olish; - ilmiy asoslangan va ob’ektiv baholangan boʻlishi.

Hozirgi vaqtda korxona mulkdorlari moddiy farovonligini maksimallashtirib borish maqsadi yuqorida keltirilgan shartlarga yuqori darajada javob beradi. Mulkdorlar korxona foydasiga oxirgi talabgor hisoblanishi sababli ularning daromadlarini maksimallashtirish korxona faoliyatidan manfaatdor boʻlgan barcha tomonlar, masalan iste’molchilar (tovarlar sotishning kengayishi hisobiga), mol yetkazib beruvchilar (etkazib beriladigan moddiy resurslar miqdorining oʻsishi va oʻz vaqtida toʻlovning amalga oshirilishi hisobiga), xodimlar (ish haqlarining oʻsishi va oʻz vaqtida toʻlanishi hisobiga), kreditorlar (foizlarning oʻz vaqtida toʻlanishi va qarzlarning belgilangan tartibda qoplanishi hisobiga), davlat (soliqlarning oʻz vaqtida va belgilangan tartibda toʻlanishi hisobiga) va nihoyat butun jamiyat moddiy farovonligi oʻsishiga va talablari qanoatlantirilishiga olib keladi.

Iqtisodiy nuqtai nazardan korxonaning bozor qiymati – bu korxona mulkdorlari (aksiyadorlari) egalik qiladigan yoki sotish natijasida pul shaklida olishi mumkin boʻlgan real boylikdir. Amaliyotda korxonaning qiymati kapital qoʻyilmalar umumiy miqdori bilan aniqlanmaydi, balki ularning bozordagi mos tovar va xizmatlar bilan qanday holatda ta’minlanganligi asosida aniqlanadi. Oʻz navbatida bu holat amalga oshirilgan qoʻyilmalarning natijalariga va yoʻnalishlariga bogʻliq bogʻliq boʻlib, agarda bu qoʻyilmalar korxonaning raqobatbardoshligini oshirsa va kapitalning oʻsishini ta’minlasa unda korxona bozor qiymati oshadi va uning egalari kapitali yanada oshadi. Aksincha holatda korxona aktivlari xususiy kapitalga qoʻshimcha qoʻyilmalar yoki yangi qarzlar jalb qilish hisobiga rasman oshirish korxona rentabelligining yomonlashuviga, raqobatbardoshligi pasayishiga olib kelsa mos ravishda korxona qiymati ham pasayadi. Bundan quyidagicha muhim xulosa chiqarish kerak: har qanday boshqaruv qarori birinchi navbatda korxona qiymatiga qanday ta’sir koʻrsatishi nuqtai nazaridan koʻrib chiqilishi kerak. Boshqacha aytganda moliyaviy menejer faqat shunday 14 qarorlar qabul qilishi kerakki, ular kelajakda korxona bozor qiymati va mos ravishda uning mulkdorlari moddiy boyligi oʻsishini ta’minlashi lozim. Qarorlar qabul qilishning keltirilgan mezoni birmuncha umumiy va asos boʻlib xizmat qiluvchi mezon hisoblanadi, lekin amaliyotda uni har doim ham qat’iy ravishda qoʻllash tavsiya etilmaydi.