Koreya tarixi

2 .2 .  X I X   a s r d a   K o r e y a
K o r e y a  X I X   a s m i n g  
1800  yili  van  C h in jo n in g   vafotid an   ke-
b i r in c h i  y a r m id a  
y in  tax tg a  u n in g   11  y o sh li  o 'g 'li  Su n jo
(1 8 0 0 -1 8 3 4 )  o 'tirad i.  Y an a  ik k ita  van 
(h u k m d o r)  h am   o 'sm irlik   y o sh id a  taxtga  ch iq q an   b o 'lib ,  van  X o n - 
jo n   (1 8 3 4 -1 8 4 9 )  8 y o sh id a,  van  C h x o ljo n   (1 8 4 9 -1 8 6 3 )  esa  17 y oshd a 
b o 'lg an .  M azk u r h u k m d o rlarn in g  barch asi  an d o n lik   K im lar su lo la- 
si ay o llarig a u y la n g a n lik la ri bois,  60 y ild an  o rtiq ro q  vaqt d av o m id a 
am ald a  h o k im iy at  u la m in g   x o tin larin in g   q arin d o sh larig a  tegish li 
b o 'lg a n .  Bu  d av r  m a m lak atd a  p o ra x o 'rlik n in g   k u ch ay ish i,  iq tiso- 
d iy o tn in g   p asay ish i,  d eh q o n la r  q o ‘z g 'o lo n la ri,  x ristian lik   va  u m u - 
m an,  h u rfik rlik n in g   ta 'q ib   o stiga  o lin ish i  b ilan  xarak terlan ad i.
Bu  d av rd a   K o rey ad a  siy o siy h a y o t ch e k la n g a n   b o 'lib ,  m a m lak at 
agrar,  a so san ,  n atu ral  x o 'ja lik   va  k u sta r  (h u n a rm a n d ch ilik )  ish la b  
ch iq a rish g a   a so sla n g a n   ed i.  M a n u fa k tu ra   va  m a sh in a -fa b rik a la r 
san o ati  b o 'lm a g a n .  K a tla   y er  eg alari  so liq lard an   o zo d   etilg an .  X IX  
asr o 'rta la rid a  u lar m a m la k a t yer fo n d in in g  47 fo izid an  k o 'p ro g 'ig a  
e g a lik   q ilg an lar.  H atto ,  b u   d av rd a  y erla rn in g   b ir  q ism i  d av lat 
ro 'y x a tig a   h a m   k iritilm ag an .  S o liq la rn i  to 'la sh ,  aso san ,  o 'ta   qash - 
s h o q lik d a   y ash o v ch i  d e h q o n la m in g   z im m a sig a   tu sh g an .  D e h q o n - 
larn in g   b o r - y o 'g 'i  10  fo izig in a  o 'z la rin in g  y erla rig a   ega  b o 'lg a n la r. 
Q o lg an lari y erlarn i ijarag a olib ish la g a n la r yoki p o m e sh c b ik la rn in g  
y erid a n   q u llik   sh a ro itid a   fo y d a la n g a n la r.  A so siy   so liq la rn i  to 'la sh  
va  m a jb u riy a tla rn i  b a ja rish  q a sh sh o q   d eh q o n la rn in g  ch e k ig a   tu sh - 
g an.  X IX   asrn in g   b irin ch i y arm id a  40  d an  o rtiq   so liq la r  b o 'lg an .
X IX  a s m in g b irin c h iv a rm id a  K oreya d o im iy  q iy in ch ilik la m i b o s- 
h id an  k ech irg an . S u v  to sh q in i (1814 va 1 8 1 7 y illa r), h o silsiz lik  va oc- 
h a rch ilik  ( 1 8 0 9 ,1 8 1 4 ,1 8 1 5 ,1 8 3 2  yillar), ep id em iy a (1 8 1 5 ,1 8 2 1 -1 8 2 2 , 
1833  y illard a)  sh u lar ju m la sid a n d ir  N atijad a  ah o li  soni  k am ayg an . 
O ch arch ilik   va  q ash sh o q lik   tu fayli  d eh q o n lar ijara  y erlarin i  tash lab  
to g 'la rg a   q o ch ib   k etish ad i.  U la r  to g 'd a g i  ch a n g a lz o rla m i  yoq ib,  u 
yerda  k ich ik -k ic h ik   yer  m ay d o n lari  o ch ish ad i.  X IX   a sr  o 'rta la rid a  
K o rey a  yer  fo n d in in g   d ey arli  1/3  qism i  tash lan d iq   h o lg a  k elib  qo- 
lad i.  K o 'p ch i]ik   d eh q o n lar  d ay d i  h ay o t  k ech irib ,  n atijad a  ch eg ara- 
d osh  m a m lak atlarg a  k o 'ch ish  o m m av iy   tu s ola b o sh lay d i
A y n an   b u n d a y   v aziy atd a  X o n   G y o n n e  " a d o la t"   o 'rn a tish   u c-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

88
V IB o b   C hO SO N   SU L O LA SI.  2 §.  So nggi  Choson
h u n P x y o n a n   p ro v in siy asid a  y irik   d eh q o n la r  q o 'z g 'o lo n i  (1 8 1 1 - 
1812  yy.)(  X am g y o n ,  C h e ju lo   o ro li  (1813  y.)  va  S e u ld a   (1813,  1815 
y illard a)  g 'a Ia y o n la r  boTib  o 'tg a n .  A y n iqsa,  van  C h x o ljo n n in g  
h u k m ro n lik   y illarid a  g 'a la y o n la r b u tu n   m a m la k a tn i  q a m ra b   old i.
1862  y ili  m am lak atd a  20  d an   ortiq  u y ezd larn i  q am rab   o lg an  
y irik   q o 'z g 'o lo n la r  b o T g an .  Q o 'z g 'o lo n c h ila r  a m a ld o rla rn in g  
o 'z b o sh im ch a lig i  va  z o 'ra v o n lig in i  tu g atish n i,  sh u n in g d e k ,  so liq - 
larn in g   k a m a y tirilish in i  talab  q ilib   ch iq q an lar.  1862  va  1863  y il- 
la rd a   q o 'z g 'o Io n c h ila r  to m o n id an   C h x v e  C h e  U   ( 1 8 2 4 -I8 6 5 )n in g  
" to n x a k "  g 'o y a si  ilgari  su rild i.  "O d a m   O sm o n g a   te n g ",  -   d ey d i 
C h x v e  C h e  U.  U  m a m lak at  h o k im iy a tid a n   ah o lin in g   h ar  biri  b ilan  
y axsh i  m u n o sa b a td a  b o T ish in i,  d e h q o n la rn i  q a sh sh o q lik d a n   xalo s 
q ilish n i,  sh u n in g d e k ,  a m a ld o rla rn in g   m a n sa b la rifa tin i  su iste'm o l 
q ilm a slik la rin i  talab  q ilg an .  O x ira td a   h a y o t  y o 'q ,  sh u n in g   u ch u n  
ham   o d am lar o 'z  o m a d la rin i d u n y o v iy  h ay o td a n  k u tish g a h aqlilar. 
T en glik   h aq id ag i  to n x ak   g 'o y a si  k o n fu tsiy lik n in g   y u q o ri  va  qu yi 
tab aq a  h aq id ag i  taT im o tin i  rad  etg an .  T o n x ak   ( "s h a r q iy ")  n o m - 
li  y angi  taT im ot 
soxak
  ("g 'a rb iy   ta T im o t"  y o x u d   k ato lik   taT im oti) 
taT im o tig a  q a ra m a -q a rs h i  h o ld a  talq in   etilg an .  C h x v e  C h e   U   o 'z  
g 'n y a la rin i  m u siq a  o rqali  ifo d alag an   boT ib,  u n in g   q o ‘sh iq lari  o 'z  
v aq tid a  d eh q o n la r  o 'rta sid a   o 'z ig a   x o s  ch a q iriq q a   ay lan g an .
T e v o n g u n   b o s h q a r u v i 
1864  yili  taxtga  11  y oshli  van  K ojon
oY irad i.  Bu tu n   h o k im iy at  u nin g  ota- 
si Li  Xi In   qoYida  to 'p lan g an ,