Koreya tarixi

N e o k o n fu tsiy lik  -  yan gi
 
dav lat  g 'o y asi
Hokimiyatga  Li  sulolasi  kelishi 
bilan  neokonfutsiylik  yangi  dav 
lat  g'oyasiga  aylangan  Jam iyat
taraqqiyoti  uchun  bo'lgan  ehtiyoj  "nirvana"ga  bo'lgan buddaviylik 
yo'nalishi  va  hayotga  bo'lgan  m unosabat  kabi  yechilm agan  muam- 
molarni  faol va  am aliy tarzda yechishni  talab  qilar edi.  Buddaviylik 
barcha  falokatlam ing sababchisi  deb  e'lon  qilindi.  Buddaviylik ibo- 
datxonalari  qaram   dehqonlaridan  m ahrum  bo'ldi  va ularga  tegishli 
yerlar bir necha barobar qisqartirildi. Aynan mana shunday sababga 
ko'ra  daotsizm   ham  o'zining  tarafdorlaridan  m ahrum   bo'ldi  (1518 
yil Seulda m arkaziy daotsiylik ibodatxonasi  yopilgan).
Seulda  va  viloyatlarda  konfutsiylik  m aktablari  ochilgan.  Dav- 
lat  Kengashi  bilan  birga  davlat  m aslahatchilari  Palatasi  ham  joriy 
etilgan  bo'lib,  unga  konfutsiy olim lari  kirgan.  XVI  asrda  konfutsiy 
olim lar  sharafiga  b ag'ish lan gan   konfutsiylik  ibodatxonalari  -   so- 
vonlar
 tashkil  qilingan b o'lib ,  vaqt  o'tishi  bilan  ular m ahalliy siyo- 
siy  m arkazlarga aylangan.
K onfutsiylikning m avqei kuchayishi  natijasida  K oreyada  ijobiy 
o'zgarishlar  yuz  berdi.  Avvalo,  qirolga  barcha  itoat  qilishi  bilan 
bog'liq   konfutsiylik  m e'yorlari  m ustahkam landi,  bu  m arkazlash- 
gan  davlatning  m uhim   sharti  edi.  Boshqa  tom ondan,  xatolarni 
e'tirof  etib,  ularni  tuzatish  y o'li  bilan  kam olotga  erishish  qirollik 
oilasiga  ham   joriy  qilinishi,  davlat  boshlig'i  tom onidan  yaqinlari 
va  olim larni  ro'yxatga  kiritib,  boshqaruvda  yangiliklar  joriy  eti- 
lishiga  sabab b o'ld i.  Koreya  qirollari  xalqqa  qilgan  m urojaatlarida 
o 'z  xatolarini  bir  necha  m arta  tan  olgan  va  u lam i  tuzatishga  va'da 
bergan.  Koreya tarixida qirollik boshqaruvini  takom illashtirish bo- 
rasida olim lar va  am aldorlar o'zlarining  takliflarini  bildirganlar.
N eokonfutsiylik  davlat  g'oyasi  tarzida  shakllanishida  siyosiy 
kuchlar bir xil bo'lm agan.  Choson  davrining  dasflabki o ‘n yillikla- 
rida  e'tiqodli  konfutsiylar,  "xizm at  ko'rsatgan  am ald o rlar"  -  
xun-
 
gular
 ko'p roq ta'sir doirasiga ega bo'lib , hokim iyatga egalik qilgan 
lar.  Biroq,  vaqt  o'tishi  bilan  jam iyat  hayotida  islohotlar  g'oyasini 
ilgari  surgan neokonfu tsiylar yoki 
sarimlar
  ("olim lar  o 'rm o n i") ye- 
takchilik  qilgan.  Shu  bois  Van  Sonchjon  (1469-1494)  davrida  ular 
yuqori  lavozim larni  egallaganlar.  Biroq,  1498  yilda  regent Yonsan 
Gun (1494-1506) davrida xungular tavsiyasiga ko'ra ko'plab yuqori
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

72
VI  Bnb.  ChO SO N   SU L O LA SI  1  §  IJk  Choson
m artabali sarim lar o'ldirilgan yoki  surgun qilingan.  Buning  sababi 
van  Sejo  (1455-1468)  davrida  voyaga  yetm agan  van  Tanjon  (1452- 
1455)ning  am akisi  noqonuniy  taxtni  egallab,  uni  viloyatga  yubor- 
gan.  1457  yili  esa  unga  o 'zin i  o'zi  o'ld irish i  to'g 'risid agi  buyruqni 
yuborgan.  Buddaviylikning  m avqeini  qayta  tiklashga  qaratilgan 
harakati  uchun  u 
uzurpal
  nom ini  olgan  van  C hunjon  (1506-1544) 
davrida  sarim lar  islohotlar  o'tkazishga  harakat  qilganlar.  Aynan 
m azkur islohotlar "xizm at ko'rsatgan  am ald o rlar"n in g tinchligiga 
birm uncha  xavf solgan,  jum ladan,  davlat im tihonlari  orqali  am al- 
dorlarni  tayinlash  iqtidorli  odam larning  kashf  etilishiga  sabab 
bo'lgan.  Biroq,  1519  yilda  xungular  kurashning  yangi  ko'rinishini 
boshlagan va m azkur kurashlarda ko'plab islohotchilar jon bergan. 
Van Sonchjo  (1567-1608) davrida sarim lar g'alaba qozonganlar. Bi- 
roq,  ikki  o'rtada  neokonfutsiylarga  raqobatchi  partiya  ("p u n d an ") 
paydo bo'lib, dastlab sharqiy va g'arbiy,  keyinchalik sharqiy  parti- 
ya janubiy  va shim oliy guruhlarga bo'lingan.
Shunday  qilib,  koreys  neokonfutsiyligida  qator  m aktab  va 
yo'nalishlar  rivojlangan.
Chon Gvan Cho (1482-1519) qonun asosida m arkazlashgan dav- 
lat qurishga qaratilgan