Koreya tarixi

VI  Bob.
 
ChOSON SULOLASI
 
1  §.  Ilk Choson
D a v la t  tu z ilis h i 
Li  Son  Ge hokim iyatga  kelgandan  so'ng,
koreys  davlatiga  C hoson  nom ini  berdi 
va  m am lakat  poytaxtini  K egyondan  Xanan  (Seul)ga  ko'chirdi.  Li 
Son  Ge  hokim iyatga  kelgan  vaqtda  keksayib  qolgan  edi.  Shu  bois 
taxt  uchun  uning  o'g'iUari  orasida  kelishm ovchiliklar  b o'lib   turdi 
U ning  katta  o'g'li  Li  Ban  Von  yoki  van  Txejon  (1401-1418)  Choson 
hukm dori b o ‘ldi.
Yangi  sulolaga  asos  solinishi  bilan  K oryoning  zaiflashib  qolgan 
m arkazlashgan  hokim iyat  boshqaruvini  m ustahkam lash  borasi- 
da  qator  ch ora-tad birlar  am alga  oshirildi.  M uxolifatni  bostirish 
m aqsadida avval  van Konyan  va uning o 'g 'illari ham da eski  sulola 
tarafdorlari  qatl  etildi.  A m ald orlam in g  avvalgi  m ansablari  bekor 
qilindi.  Faqatgina  vanning  eng  yaqin  qarindoshlarigina  m ansab- 
ga  erishish  huquqiga  ega  bo'ldilar  qol  Qolganlar,  xususan  "ta'sirli 
o ilalar"  um um davlat  m iqyosida  18-darajadagi  lavozim larnigina 
egallashi  m um kin  edi.
D avlat  boshqaruvi  faoliyatini  yaxshilash  uchun  bir  qator  hu- 
kum at  tashkilotlari  tarqatib yuborildi, ba'zi  davlat  tuzilm alari  qis- 
qartirildi.  Van  tasarrufida  bosh  vazir  va  uning  ikki  o'rinbosaridan 
iborat  oliy  hukum at  organi  -   D avlat  yig'ini  (Iychjonbu)  tashkil 
qilindi.  Barcha  davlat  tashkilotlari  6  vazirlik  bo'yich a  taqsim lan- 
di:  1)  am aldorlar  bo'yicha;  2)  m oliya;  3)  m udofaa;  4)  tantanalar; 
5)  adliya;  6)  hunarm andchilik  va  jam oat  ishlari,  V azirliklar  bilan 
birga  davlat  boshqaruvida  3  ta  nazorat  devonxona  "sam   sa"  (na- 
zorat)  tuzildi.  Birinchi devonxona  vanning  n oto'g 'ri  harakatlari  va 
qarorlarini  tanqid  qilgan,  ikkinchisi  am aldorlar  faoliyatini  nazorat 
qilgan,  uchinchisi  esa  vanning  ilm iy  faoliyatiga  javob  bergan  va 
konfutsiylik ruhida  rasm iy tarixni yozish uchun m ateriallar yig'ish
fi8
___________________________________________________________
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V IB o b   ChO SO N   SU L O L A S!  1  §.  Ilk C hoson
69
bilan  shug'ullangan.  Islohotlar  tufayli  sam arali  davlat  boshqaruv 
devonxonasi shakilangan.  Bu borada shuni aytish kerakki, m am la- 
kat poytaxtida am aldorlar 500 -6 0 0  kishini  tashkil qilgan.  Li sulola- 
si  davrida  m am lakat aholisi  3  m illiondan  11  m illionga ko'paygan.
M arkazlashgan  hokim iyatni  m ustahkam lash  uchun  barc- 
ha  shaxsiy  harbiy  guruhlar  tarqatib  yuborilgan.  U m um iy  harbiy 
m ajburiyat  asosiga  qurilgan  doim iy  arm iya  m arkaziy  va  viloyat 
qo'shiniariga bo'lingan. Q o'shinlarni saqlash zaxiradagilar zim m a- 
siga tushgan bo'lib,  ularning asosini  dehqonlar tashkil  etgan.  Dav- 
lat hududini  him oya  qilish  m aqsadida  m am lakat b o'ylab   gulxanli 
signallar va pochta  xizm ati  tizim i joriy etilgan.
M am lakat  8  ta  m a'm uriy  bo'linm aga  b o'lin gan   bo'lib,  ushbu 
bo'linm alar,  o 'z  navbatida,  okruglar,  volostlar,  uyezdlar  va  pre- 
fekturalarga  bo'lingan.  Barcha  rahbar  am aldorlar  poytaxtdan  ta- 
yinlangan. Rahbar va m ahalliy am aldorlar orasida poraxo'rlikning 
ham da ajralib ketishlam in g oldini olish m aqsadida rotatsiya tizim i 
joriy  etilgan:  ya'ni  am aldorlar  vaqt-vaqti  boshqarayotgan  hudud- 
lardan  boshqasiga  o'tkazib  turilgan.  M ansabdor  shaxslar  doim iy 
inspeksion  nazoratda  bo'lib,  u lam in g  faoliyati  rasm iy  va  yashirin 
taftishdan  o'tkazilgan.  Poytaxtda  m axsus  do'm bira  o'm atilgan . 
Uni  chalish  orqali  am aldorlarning  faoliyatini  suiiste'm ol  qilishi 
yoki  ularning n ojo‘ya  ishlari  haqida  m a'lum ot berilgan.
Eng  quyi  darajadagi  qishloq  uyushm alari 
xanyak  -
  m ahalliy 
boshqaruv  shakli  bo'lgan.  U ning  faoliyatiga  konfutsiylik  ta'lim oti 
asosidagi  tartib-in tizom n i  saqlash,  m ayda  o'g'riliklar  uchun  jazo 
belgilash,  m ablag'  ajratish,  m aktablar  tashkil  qilish,  jam oat  ishlari 
va  m arosim larning bajarilishini nazorat qilish  kirgan.
T a b a q a la n is h   tiz im i 
Chosonni boshqarganlar sulolaviy oq-
suyaklardan iborat b o ‘lgan yanbanlar- 
dan  tashkil  topgan  bo'lib,  ular  fuqaroviy  va  harbiy  zodagonlarga 
bo'lingan. Vanbanlar lavozim  uchun davlat im tihoni topshirishgan. 
U ncha ko'p bo'lm agan yuqori  m artabalilar avlodigina "ajdod larga 
xizm ati"  yoki  "ezgu   xizm atlari"  uchun  im tihonsiz  lavozim ga  ega 
bo'lish i  m um kin  bo'lgan.  Fuqarolik  lavozim lari  uchun  im tihonga 
faqatgina  yanbanlar  oilasiga  m ansub  kishilargina  (bu  konfutsiylik 
davlatchiligi  m e'yorlariga  zid  bu'lgan,  lekin  XVI  asrdan  boshlab
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

70
V IB o b .  C h O SO N   SU L O LA SI.  1  §.  Ilk Choson
an'ana  tarzida  yozila  boshlagan)  qo'yilgan  bo'lsa,  harbiy  am allar 
uchun  o'rta  tabaqaga  m ansub  va  viloyatlardan  kelgan  kishilar 
qo'yilgan. Yanbanlar darajasiga  ko'ra farqlangan. U lar barcha m aj- 
buriyatlardan  ozod  qilingan.  Yanbanlar  o'zaro  ichki  nikohni  qayd 
etish orqali  yopiq  tabaqaga  aylangan.
D avlat  lavozim lari  chegaralangan  bir  davrda  yanbanlar  taba- 
qasining  o'sishi  hukum atni  ularga  nisbatan  qator  cheklovlar joriy 
qilishga  m ajbur  qildi.  Birinchidan,  ikkinchi nikohdan  yoki  yanban 
bo'lm agan  onadan  tug'ilgan  farzand  am aldor b o 'la  olm agan,  yoki 
viloyatlardagi  yuqori  lavozim larga  tayinlanm agan.  Ikkinchidan, 
yer va oylik m aoshsiz,  lekin yanban statusini saqlab qoluvchi  qator 
soxta  lavozim lar joriy etilgan.
Yanbanlardan  keyingi  tabaqadada 
chuninlar
  ("o'rta  kish ilar")  -  
tabiblar,  tarjimonlar,  hattotlar,  hisobchilar,  huquqshunoslar,  ras- 
somlar,  munajjimlar,  geomantlar,  boshqa  m utaxassislar  va  kichik 
am aldorlar  turgan.  Ular  huddi  yanbanlar  kabi  jism oniy  va  mehnat 
m ajburiyatlaridan ozod qilingan. Ko'pincha, ular yanbanlam ing asir 
ayollardan  tug'ilgan  farzandlari  bo'lib,  bu  daraja  u lam ing  xizmat 
sohasidagi  yuqori  m artabasi  boMgan.  Chuninlarga  sulolaviy  kichik 
am aldorlar (
sori
, 
xyanri, txogimi)
 -  devonxona xodim lari ham kirgan. 
Ular ham  m ehnat va jism oniy m ajburiyatlardan ozod  qilingan.
Keyingi  o'rinda  soliq  toMovchilar  turgan.  Bu  qatlam  
saninlar
 
("od d iy  od am lar")  yoki 
yaninlar
  ("erkin   o d am lar")  deb  nom lan- 
gan.  U lar  erkin  dehqonlar,  hunarm and  va  savdogarlardan  tashkil 
topgan.  Bu qatlam ning yuqorisida badavlat dehqonlar yoki 
xallyan
 
("bekorchi  oddiy  od am lar")  turgan  boMib,  ular  o'zlarini  yanban- 
lar  deb  atashgan.  U ndan quyida 
sinyan yokchxon
 -  kon  va davlatga 
qarashli  u staxonalar ishchilari,  daraxt  kesuvchilar,  baliqchilar,  tuz 
tayyorlovchilar  kirgan.  K eyingi  o'rin lard a  qaram   dehqon-nobilar 
va  "jirkanch  kasb  egalari"  qassoblar,  m o'ynado'z!ar,  ko'cha  artist- 
lari,  qom lar  va 
xoninlar
  ("q abih   o d am lar")  kirgan.  A holi  OTasida 
soliq toMovchilar va harbiy m ajburiyatga aloqador kishilarning so- 
nini  oshirish  m aqsadida  hukum at  doim iy  ravishda  nobilar  sonini 
kam aytirib,  ularni  davlatga  qarashli  dehqonlarga aylantirgan.
Soliq toMashdan bo'yin  tovlaganlarni ro'yxatdan chiqarish m aq- 
sadida  zam onaviy  pasportlar ko'rinishidagi m axsus  taxtacha joriy 
etilgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

V lB n b   C hO SO N   SU L O L A SI. 
Ilk C h o so n
71