Kontinental intellekt

Дебет 5010 (А) Кредит Дебет 5110 (А) Кредит
(+) (-)
1 500 000 сўмга 1 500 000 сўмга
кассада пул ҳисоб-китоб
маблағининг счётидаги пул
кўпайиши маблағининг
камайиши
2-мисол. Кассадан ходимларга 1 500 000 сўм иш ҳақи берилди. Ушбу хўжалик операцияси натижасида кассадаги пул маблағи камайди, ходимлар билан иш ҳақи юзасидан қарзлар ҳам камайди.
Дебет 5010 (А) Кредит Дебет 6710 (П) Кредит
(-) (-)
1 500 000 сўмга 1 500 000 сўмга
кассадаги пул ходимлар билан
маблағининг иш ҳақи юзасидан
камайиши қарзларнинг
камайиши
3-мисол. Омбордан асосий ишлаб чиқаришга 1 200 000 сўмлик ва умумишлаб чиқаришга 150 000 сўмлик ёқилғи-мойлаш материаллари берилди. Ушбу хўжалик операцияси натижасида омбордаги ёқилғи-мойлаш материаллари камайади, асосий ишлаб чиқариш ва умумишлаб чиқаришларда ёқилғи-мойлаш материаллари кўпайади.
Д-т 2010 (А) К-т Д-т 2510 (А) К-т Д-т 1030 (А) К-т
(+) (+) 1350000 сўмга (-)
1200000сўмга 150000 сўмга ёқилғи-мойлаш
харажатлар харажатлар материаллари кўпайиши кўпайиши камайиши

Бухгалтерия ҳисобида икки ёқлама ёзув усулидан счётларда хўжалик операциялари тўғри акс эттирилиши устидан назорат олиб боришда фойдаланилади. Ҳар бир операция бир хил суммага битта счётнинг дебети ва бошқа бир счётнинг кредитга ёзилади. Натижада ҳамма счётларнинг дебет томонидаги оборотлар жами, ҳамма счётларнинг кредит томонидаги оборотлар жамига тенг бўлиши керак. Шундай тенгликнинг бўлмаслиги счётларда хатога йўл қўйилганлигидан далолат беради.

3.3. Синтетик ва аналитик (таҳлилий) ҳисоб


Хўжалик юритувчи субъектлар зиммасидаги маблағларнинг ҳолати турли туман бўлиб, уларни тўлиқлигини назорат қилиш бухгалтерия ҳисоби зиммасидадир. Маблағларни турлари бўйича ҳисобга олишда бухгалтерия ҳисоби счётларидан фойдаланилади. Ҳар бир счёт бир турли маблағлар ҳаракатини ҳисобга олиш учун белгилангандир.
Масалан: «Касса» счётида фақат кассадаги пул маблағларининг кирим-чиқими ҳисоб-китоб қилинади ва бу тўғрисида тўлиқ маълумот олиш имконини беради.
Демак, счётлар ёрдамида хўжалик юритувчи субъектлар зиммасидаги маблағлар ҳаракати турлари бўйича назорат қилинади. Назорат ишларида маблағлар ҳаракати ўлчов бирликлари бўйича ва пул ифодасида олиб борилади.
Ҳар бир хўжалик юритувчи субъект ўз маблағларини тўлиқлигини, ундан самарали фойдаланишни назорат қилиб бориш мақсадида синтетик ва аналитик ҳисоб счётларидан фойдаланади. Синтетик счётлар деб, хўжалик маблағлари ҳаракатини ва улар ташкил топиш манбалари ҳолати ҳақидаги маълумотларни умумлаштириб, пул ўлчов бирилигида акс эттириладиган счётлар тизимига айтилади. Синтетик счётлар орқали юритиладиган ҳисоб эса, синтетик ҳисоб деб аталади.