«Kompyuter tizimlari» kafedrasi S. T. Kubayev, U. I. Murtazayeva kompyuter tizimlarini loyihalash va tashkil etish

Qattiq disk yoki vinchester – Doimiy xotira. Ma’lumotlarni doimo saqlash uchun foydalanadi. U vinchester deb nomlanadi. Vinchester nomi birinchi qattiq disk nomidan kelib chiqqan (1973 yilda IBM firma tomonidan yaratilgan qattiq disk nomi "30/30" bo’lgan va bu mashhur Winchester miltiqning kalibrga o’xshar edi). Ular hajm va ishlash tezligi bilan farqlanadi.
Tezkor xotira mikrosxemalari - kompyuterning vaqtinchalik xotirasi. U dasturlar ishlash jarayonida zarur bo’lgan ma’lumotlarni saqlash uchun foydalanadi. Kompyuter o’chirilgandan keyin shu xotiradagi ma’lumotlar yo’qotiladi.
Kesh xotira mikrosxemalari - kompyuter tomonidan dasturlar ishlash jarayonida ko’p ishlatilgan ma’lumotlarni saqlash uchun foydalanadi. Bu xotira tezkor va doimiy xotira o’rtasida joylashadi.
Kesh - xotira 486 - dan boshlab barcha protsessorlarda ichki kesh-xotirali nazoratchi mavjud, 486DX protsessorlarda 8 Kbayt, zamonaviyroq rusumdagilarda esa 32 ,64 Kbayt hajmdadir. Kesh – ma’lumotlarni va dasturiy kodni vaqtincha saqlash uchun mo’ljallangan tez ishlaydigan xotira. Ichki kesh-xotiraga murojat kutish holatisiz ro’y beradi, chunki uning tezligi imkoniyatiga mos keladi, ya’ni birinchi bosqichli kesh –xotira protsessor chastotasida ishlaydi. Shunga asosan, nisbatan sekin ishlovchi tizim xotirasi bilan ma’lumotlar almashishi tezlashadi. Protsessor, xotiraning asosiy sohasidan ma’lumotlar yoki navbatdagi dasturiy kod qismi kelib tushishini kutishi shart emas. Kesh - xotirasiz bunday tanaffuslar tez-tez ro’y berar edi. Zamonaviy protsessorlar ichidagi kesh muhim ahamiyatga ega, chunki butun tizimda protsessor bilan sinxron ishlaydigan xotiraning yagona tipi hisoblanadi. Ko’pchilik zamonaviy protsessorlsrida takt chastotasining ko’paytuvchisi qo’llaniladi, bundan kelib chiqadiki, ular ulangan tizimli platalar chastotasidan bir necha marta ortiq bo’lgan chastotada ishlaydi. Masalan, Pentium III protsessori ishlaydigan takt chastotasi (1 GGts), tizimli plataning 133 MGts ga teng bo’lgan takt chastotasidan etti yarim baravar ortiq bo’ladi.
Operativ xotira tizimli plataga ulanganligi uchun, u ham faqat 133 MGts dan ortmaydigan takt chastotasida ishlay oladi.Bunday tizimdagi xotiraning barcha turlaridan faqat ichki kesh 1 GGts dagi takt chastotasida ishlashi mumkin. SIMM xotirali 72-kontaktli standart modullar 32-razryadga ega bo’lganligi uchun, 486 sinfiga tegishli tizimlarning ko’pchiligi bitta moduldan, Pentium sinfiga tegishli ko’pchilik tizimlar esa ikkitadan modulni bir vaqtda o’rnatadi. DIMM xotirasiga tegishli modullarning razryadi 64 ga teng bo’ganligi uchun, Pentium sinfidagi tizimlarda bittadan modul o’rnatiladi.Bu tizimni konfiguratsiyalash jarayonini ehggillashtiradi,chunki modullarni bittadan o’rnatish yo’ki olib tashlash mumkin. DIMM moduli Pentium tizimlarida xotira banki singari unumdorlikka ega.