Kompyuter tarmoqlari telekommunikatsiya texnologiyalari, 5 semestr

KOMPYUTER TARMOQLARI Telekommunikatsiya texnologiyalari, 5 semestr
Ma'ruza	OSI etalon modeli. Umumiy ta’rifi, tarixi OSI pog’onalari, ularning vazifasi
Ma’ruza	OSI modelida pog’onalarning o’zaro bog’lanishi va xizmatlari

1. 
   OSI etalon modeli. Umumiy ta’rifi, tarixi
   

«Open Systems Interconnection Basic Reference Model — Ochiq tizimlarning o‘zaro bog‘lanish etalon modeli deb nomlangan model dastlabki ko’rininshida hujjat bo’lib ro‘yxatdan o‘tkazilan. 1978-yilda u OSI /ISO (GOST R ISO/МЭК 7498-1-99) tarmoq protokollari stekining tarmoq modeli hisoblandi. Modelning maqsadi har bir pog‘onada hozirda mavjud yoki mavjud bo‘lmagan har xil texnologiyalar ishlashiga qaratilgan. Shu sababli tarmoqda yangi texnologiyalar «bir-biriga bog‘langan» pog‘onalarni to‘liq qayta ish­lamasligi mumkin. OSI modelining arxitektorlar guruhi Buyuk Britaniya, Fransiya va AQSHning kompyuter-telekom sanoati vakillaridan iborat edi. Ularning yordamida qisqa muddatda ochiq ti­zimlarning to‘liq ishlashiga erishildi. Qaysidir vaqtgacha OSI to‘g‘ri bo‘lib ko‘rindi. Butun yer yuzi bo‘ylab minglab texnika siyosatchilari va muhandislari OSI standartlarini yaratish bo‘yicha katta hissa­larini qo‘shdilar va u kimga kerak bo‘lsa, barcha uni qo‘llab-quvvatladi. Bular kompyuter va telekommunikatsiya kompaniyalari, xalqaro standartlarni ishlab-chiqaruvchi qo‘mitalar va davlatning milliy boshqarmalari edi. 1980-yillarning o‘rtalarida shubhasiz yutuq OSI standartlarini qabul qilishdan boshqa yo‘l yo‘qligini ko‘rsatdi. O‘tgan asr 90-yillarning oxirlariga kelib, OSI loyihasi unutila boshlandi. Nima sababdan? Sababi arzon va moslashuvchan bo‘lgan va kam ta’riflangan alternativ Transmission Control Protocol / Internet Protocol (TCP/IP) borligi bo‘ldi. OSI loyihasi darz ketganda (bu rasman 1996-yilda bo‘lgan) Internetning asosiy g‘oyachilaridan biri Eynar Stefferrud (Einar Stefferud) «OSI is a beautiful dream, and TCP/IP is living it», ya’ni «OSI modeli qanday chiroyli orzu, TCP/IP esa barchasidan yashovchandir» degan edi.

1960-yilda raqamli texnikaning tarixi boshlanadi. O‘sha paytlar kompyuter aloqasining raqamli tizimi kuchli boshlang‘ich holatda edi va hukumatning ilmiy-tadqiqot dasturlari minglab mutaxassislarning intensiv, keng miqyosdagi tadqiqotining predmeti hisoblanar edi. Ularning ichida istiqbolli loyihalardan biri hammaga ma’lum «paketli kommutatsiya» edi. Bu konsepsiyaning muallifi — RAND kompaniyasining a’zosi Pol Beran edi, lekin bu mavzuda, parallel ravishda, Angliyada milliy fizika laboratoriyasi olimi Donald Devis ham ish olib borayotgan edi. Paketlar kommutatsiyasidan kanallar kommutatsiyasining farqini ta’riflab o‘tirmaymiz. Elektr aloqa, telegrafdan boshlab yuz yillik tarixiga hamma o‘rgangan kanallar kommutatsiyasiga qaraganda, paketlar kommutatsiyasi ishonchli va samarali ishlashiga Beran va Devislar ishonar edilar.

DARPA-istiqbolli tadqiqotlar va mudofaa loyihalari agentligi­ning homiyligi evaziga tadqiqotchilar birinchi bo‘lib, amaliy natijaga erishdilar va ARPANET deb nomlangan birinchi paketli kommutatsiya tarmog‘ini yaratdilar. 1969-yilda Kaliforniya shtati hududlarida bir shahardan boshqasiga bir nechta harflarni uzatish mumkin edi. Ko‘plab tashkilotlar birinchi navbatda, gigant IBM kompaniyasi, telefon monopoliyachisi AT&T kompaniyasi Yevropa telefonchilari bilan birgalikda bu g‘oyani ma’qulladilar va ularda paketli kommutatsiya tarmog‘i doirasida shaxsiy manfaatga qaratilgan rejalar paydo bo‘ldi. Hozirgi kunda ham to‘liq moslashgan raqamli ma’lumot uzatish tarmoqlarida AT&T kompaniyasi tarmoqda investitsiyalarni va daromadlarni himoyalash maqsadida, baytlarni uzatish huquqini monopoliyalashtirish bo‘yicha fikr va g‘oyalarga ega. Shunday qilib, katta o‘yinning natijasi buyurtmachilar bilan IBM va telefon monopoliyachilari «kanal kommutatsiyasi» sxemasini texnik va tashkiliy jarayonlarini imitatsiya qiluvchi «virtual kanal»ni ichiga joylashuvchi «paketlar kommutatsiyasi» g‘oyasini ilgari surdilar.

Bu g‘oya atrofida ko‘plab tajribali mutaxassislar shug‘ullandilar. Ularning fikriga ko‘ra, bu yagona variant edi, biroq hali ishlab chiqilmagan elektrik va boshqa fizik interfeyslar bo‘yicha savollar tug‘ila boshladi. Bu yo‘nalishda standartlarni yaratish Xalqaro tarmoqlar (INWG-) bo‘yicha ishchi guruh tashkil topishi bilan 1972-yildan boshlandi. Bu guruhning birinchi raisi Vint Serf edi. Bu guruhning boshqa vakillari Aleks Makkenzi AQSH, Donald Devis va Rodjer Skantlebyuri Buyuk Britaniya, Lui Puzen va Xubert Simmerman (Hubert Zimmermann) Fransiyadan edilar. INWGning maqsadi Lui Puzen ishlab chiqqan «deytagramm-stayl» paketli kommutatsiyasini rivojlantirish bo‘ldi. Deytagramm bog‘lanishning ahamiyati, bunda aloqa o‘rnatilishida uzatuvchi va qabul qiluvchi o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa yo‘q. Ma’lumotlar oddiy paketlar ko‘rinishda ketma-ket uzatiladi va aniq bir paketni yetkazib berishda hech qanday kafolat yo‘q. Agar paket yo‘qolsa, faqat yo‘qolgan paket qayta yuboriladi.

Bu taklif IBM va telekommunikatsiya monopoliyachilari ilgari surgan virtual kanal orqali aloqani o‘rnatish usuli bilan solishtirilganda ajoyib edi. INWG a’zolari kanallar kommutatsiyasini va deytagramm tarmog‘ini qanday o‘lchash yo‘llarni aniqlash maqsadida «an’anaviy telefonchilar» bilan doimiy ravishda, uchrashar va fikr almashar edilar. Necha yillik tortishuvlar va munozalardan so‘ng oxir-oqibat kelishuvga erishildi. 1975-yil Serf va Puzen o‘zlarining takliflarini xalqaro telefon va telegraf maslahat qo‘mitasi (hammaga ma’lum Fransuzcha akronim-CCITT)ga taqdim etdilar.

Shu bilan xalqaro telekom-kompyuter jamiyati to‘xtab qolmadi. 1977-yil bu ishni Britaniya kompyuter sanoati oldi va paketli kommutatsiya tizimini standartlashtirish bo‘yicha navbatdagi qo‘mitani tuzish kerakligini taklif qiladilar. Bu safar xalqaro standartlashtirish tashkiloti (ISO) bo‘ldi. CCITTdan ISOning farqi, ISO telekommunikatsiya bilan hech qachon aniq ishlamagan. Bu shunchaki, hamma ishlar bo‘yicha xalqaro standartlashtirishning byurokratik idorasi edi. Shuningdek, CCITT dan farqi ISO ga, u kommutatsiya kanalimi yoki boshqasimi farqi yo‘q edi. Faqat kanal kommutatsiyasida kerakli standartlarni yaratish ehtimolligi ko‘p edi. Britaniyaliklarning taklifini AQSH va Fransiya qo‘llab-quvvatladi. Britaniyalik olimlardan biri «Bu standartlar fan va texnika­ning rivojlanishiga qaraganda, foyda va zarar to‘g‘risidagi hisoblarga ko‘p g‘amxo‘rliklar qiladigan monopoliyachilar tomonidan yaratilgan, o‘zining «yopiq arxitekturasi» tufayli hech nima bilan bog‘lanmaydigan avto­nom rejimda ishlovchi alternativ an’anaviy hisoblash tarmog‘ini o‘zida mujassamlashtirgan» deydi. Umuman ochiq arxitektura haqiqatda kerak edi. Tarmoq kundan-kunga kattalashib borardi. Tarmoqlar o‘rtasida moslashtirish murakkab bo‘lib qolaverdi. Voqealar zanjirini tushunish uchun quyida xronologik ketma-ketliklarni qo‘yish kerak:

1974-yil IBM paketli kommutatsiya tarmog‘ida birinchi korporativ protokollar Systems Network Architekture ishlab chiqdi.

1975-yil INWG paketli tarmoq bo‘yicha CCITT ga taklif kiritdi va bu taklif rad etildi. Serf INWG ni tark etdi.

1976-yil CCITT «virtual kanal»ni ishlatuvchi paketli kommutatsiya uchun standart X-25 tavsiyanomasini nashr qildi.

1977-yil OSI «Open Systems Interconnection» (ochiq tizimlar­ning o‘zaro bog‘lanishi) xalqaro standartlar tashkilotida «tarmoq modeli» bo‘yicha qo‘mita yaratildi.

1978-yil (28.02.–2.03) OSI qo‘mitasining birinchi yig‘ilishi, ya’ni modelni «xomaki varianti» qabul qilinadi.

Oxirgi uchrashuv esda qolarli bo‘ldi. O‘nta davlatning telekom bo‘yicha qo‘mitasining ishtirokchilari va to‘rtta davlatning kuza­tuvchilari OSI etalon modelini qat’iy qabul qilish qaroriga kelishdi. Bu esa loyihalashtirilayotgan tarmoqning har xil qismlarida ishlarni taqsimlashga va boshqa tashkilotlarning bajarilgan ishlarining bir qismini o‘rganib olishga yordam beradi.

1983 yilda CCITT (hozirda Xalqaro Telekommunikatsiya Ittifoqi yoki ITU-T telekommunikatsiya standartlashtirish sektori deb nomlanadi) va ISO hujjatlari birlashtirilib, Ochiq tizimlarning o'zaro aloqasi uchun asosiy etalon modeli yaratildi, odatda Open System Interconnection Reference Model, OSI Reference Model yoki shunchaki OSI modeli deb nomlanadi. 1984 yilda u ISO tomonidan ISO 7498 standarti bilan, hamda ITU-T tomonidan X.200 standarti sifatida nashr etilgan.

OSI ikkita asosiy tarkibiy qismga ega, bu tarmoqning abstrakt modeli bo'lib, u "Asosiy etalon modeli" yoki "yetti pog’onali model" deb nomlangan va o'ziga xos protokollar to'plami. OSI mos yozuvlar modeli tarmoq kontseptsiyalarini o'qitishda katta yutuq bo'ldi. U tarmoq qurilmalari va dasturiy ta'minot o'rtasidagi o'zaro muvofiqlikni belgilaydigan protokol pog’onalarining izchil modeli g'oyasini ilgari surdi.OSI modeli.