Kompyuter tarmoqlari (Oraliq)

Kompyuter tarmoqlaridagi standartlar.
Tarmoqni ishlashi uchun esa bizga OSI modeli va TCP/IP protokollar steki zarur hisoblanadi.
OSI (Open System Interconnection) modeli 7ta pog'onadan iborat va har bir pog'ona paket
(ma'lumot uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o'z belgisini qo'yib boradi. Ya'ni
bunda agar ma'lumot biror qurilmadan chiqib ketishdan oldin 7-pog'onadan boshlab pastki
pog'onaga tushib borib paket ko'rinishiga keladi va uzatiladi. Ikkinchi kompyuter uni qabul
qilib olgandan so'ng esa 1-pog'onadan boshlab yuqoriga qarab chiqib boradi va ma'lumot
ko'rinishiga keladi. Bunda agar qaysidir pog'onada xatolik bo'lsa, paket qaytadan so'raladi
yoki so'rov bekor qilinadi.
TCP/IP steki.
Transmission Control Protocol/Internet Protocol (TCP/IP) - bu global tarmoqlar uchun ishlab
chiqilgan protokollar stekining modellashtirilgan standarti.
TCP/IP protokollari 4 ta darajaga bo’linadi.Odatda uchta protokol turi alohida ta’kidlanadi:
transport, tarmoq va amaliy. Protokol steklaridan foydalanishning ijobiy tomoni shundan
iboratki, quyi bosqichda ishlaydigan protokollar anchadan beri ishlatiladigan va taniqli
Ethernet, FDDI va boshqa tarmoq protokollaridir. Bu protokollarning apparat vositalar
yordamida bajarilishi sharofati evaziga bir xil qurilmalarni turli tarmoqlarda ishlatish imkoni
mavjud bo‘ladi. Shu tufayli qurilmalarning moslashuv imkoni hosil bo‘ladi.
Yuqori bosqich protokollari xususida esa har bir stek o‘z afzalliklariga va kamchiliklariga
egadir va «bir protokolga – bir bosqich» tushunchasidek aniq bog‘lanish yo‘qdir, ya’ni bir
protokol birdaniga ikki-uch bosqichlarda ham ishlashi mumkin.
Bog‘lanish
Tarmoq qurilmalarining ish faoliyatida asosan protokollarini bog‘lashdir, xususan tarmoq
adapteri uchun. Amaliyotda bir tarmoq adapteriga xizmat ko‘rsatishda protokollarning turli
steklaridan foydalanish imkonini beradi. Masalan, bir vaqtning o‘zida TCP/IP va IPX/SPX
steklardan foydalanish mumkin bo‘ladi, agarda birinchi stek yordamida adresat bilan aloqa
o‘rnatishga urinishda xatolik ro‘y bersa, avtomatik ravishda keyingi stek protokolidan
foydalanishga o‘tish ro‘y beradi. Bu holatda asosiy hol bog‘lanish navbatidir, chunki u yoki
boshqa protokolni turli steklardan foydalanishiga albatta ta’sir etadi. Kompyuterga qancha
tarmoq adapteri o‘rnatilishidan qat’i nazar, bog‘lanish esa birdaniga bir necha adapterga bir
protokol stekini bog‘lash mumkin va aksincha bir necha steklarni

---

bir adapterga bog‘lash mumkin.
IPX/SPS
IPX/SPS (Internetwork Packet Exchange/Seguenced Packet Exchange) protokollar steki
Novell kompaniyasining loyihasi va mulkidir. U Novell Net Ware operatsion tizimi uchun
mo‘ljallab yaratilgan, u tizim yaqin kungacha server operatsion tizimlari o‘rtasida etakchi
o‘rinlardan birida edi.
IPX/SPS protokollari ISO/OSI modelining tarmoq va transport bosqichlarida ishlaydilar,
shuning uchun a’lo darajada bir-birini kamchiligini to‘ldiradi. Afsuski IPX/SPS protokoli
steklari azaldan uncha katta bo‘lmagan tarmoqlarga xizmat ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan,
shu tufayli uni katta tarmoqlarda ishlatish kam samara beradi.