Ko‘llar haqida umumiy ma’lumot

Ko‘llarning suv sathi rejimi. Ko‘llarda suv sathi suv balansi elementlarining miqdoriy tebranishlariga bog‘liq holda hamda ko‘ldagi suv massalarining harakati (ko‘tarilish, pasayish, seysh) natijasida o‘zgaradi.
Ko‘llar suv sathi rejimining o‘zgarishi, ularga ta’sir etadigan tabiiy va antropogen omillarga bog‘liq holda, davriy yoki nodavriy ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin.
Ko‘llar suv sathining davriy o‘zgarishi suv balansi elementlarining miqdoriy o‘zgarishlariga bog‘liq holda yil davomida yoki uzoq yillar davomida bo‘lishi mumkin. Bunday o‘zgarishlarning birinchisi yilning ob-havo sharoiti bilan bog‘liq bo‘lsa, keyingisi iqlimiy o‘zgarishlarga bog‘liqdir.
Suv sathining nodavriy o‘zgarishi esa suv balansi elementlarining favqulodda o‘zgarishi tufayli bo‘ladi. Bu holat antropogen omil ta’sirida yuzaga keladi. Orol dengizi sathining pasayishi nodavriy o‘zgarishning yorqin misolidir.
O‘rta Osiyo ko‘llarining suv sathi rejimi. O‘rta Osiyo ko‘llarining suv sathi rejimiga ta’sir etuvchi omillar quyidagilardan iborat:
- suv balansining kirim va chiqim qismi elementlarining miqdoriy jihatdan farq qilishi;
- talofatli tabiat hodisalari (surilish, ko‘chki, to‘g‘on buzilishi va boshqalar).
O‘rta Osiyo ko‘llarida suv sathining tebranish fazalari o‘ziga xos bo‘lib, ular quyidagi davrlarga bo‘linadi:
- to‘lib borish davri;
- suv sathining eng katta ko‘tarilishi;
- suv sathining turg‘un holati;
- suv sathining pasayib borishi;
- eng kichik suv sathi.
Qayd etilgan tebranish fazalarining boshlanishi, tugashi, davom etishini ko‘llar suv sathining yil davomida o‘zgarishi chizmalaridan aniqlash mumkin (1-rasm).

1-rasm. O‘rta Osiyo ko‘llarida suv sathining yil davomida o‘zgarishi (A.M.Nikitin ma’lumotlari)


k – ko‘llarda o‘rtacha oylik suv sathlari tebranishi amplitudasi
a – tog‘ ko‘llari: 1 - Sarez, 2 - Azorchashma, 3 - Yashilko‘l, 4 - Issiqko‘l;