Kochia scoparia

IIбоб. Асосий қисм.
2.1. Kochia scopariaўсимлигининг систематикаси, морфологик тавсифи ва тарқалиши
Истиқболли озуқабоп ўсимликлардан бири Kochia scoparia– бургансупурги бўлиб, у шўрадошлар оласига мансуб бир йиллик бегона ўт. Пояси тик ўсади, сершох, бўйи 30-150 см. Барглари ништарсимон, ясси учлари ўткир. Гуллари бошоқсимон тўпгулга йиғилган. Меваси юмалоқ ёнғоқча. Ўқ илдизи тармоқланган. Июлдан центабргача гуллаб мевалайди бир тупи юз минг донагача уруғ беради. Бу ўсимлик бир йиллик кучли шамолга чидамли. Туялар, қўйлар, отлар бу ўсимликни севиб истеъмол қилишади. Унинг уруғидан ёғ ажралиб чиқади, уруғи жуда майда. (3-расм).

3-расм. Kochia scopariaўсимлигининг умумий кўриниши.

Илдиз тизими жуда муҳимдир. Пояси тўғри, тарвақайлаб кетган, туклар билан қопланган, узунлиги 150 см гача, барглари учбурчак-найзасимон, ялтироқ ёки босилган туклар билан қопланган, жуда қисқа петиолесда. Апикал барглари қўлтиғида бошоқли гулдаста шаклида 1-2 гуллар. Уруғлари тухумсимон, ясси овал, майда тубероз, мот, жигарранг. Котйледонс узун бўйли, гўштли, кулранг-яшил рангга эга. Кўчатларнинг барглари лансеолат, ўткир, жуда қисқа петиолесда, узун оқартувчи сочлар билан қопланган. Гипокотил ифлос қип-қизил рангга эга.

4-расм. Kochia scoparia ўсимлигининг табиий ҳолда ўсган умумий кўриниши.
Ёввойи ўтлар биологияси: Кўчатлар март-май ва ёзнинг бошларида пайдо бўлади. 5 ° С ҳароратда 5 см дан ошмайдиган чуқурликдан униб чиқади. Июндан бошлаб гуллайди. Август-ноябр ойларида мевалайди. Янги пишган уруғларнинг униб чиқиш даражаси паст. 10 минг уруғгача бўлган унумдорликка эга. 1000 уруғнинг массаси 1 г.

5-расм. Kochia scoparia ўсимлигининг умумий кўриниши
Kochia scopariaУзунлиги 50-100 см бўлган ўтлар. Илдиз фусиформаси. Пояси тик, терете, оч яшил ёки қизғиш бинафша ранг, қовурғали, бироз тукли ёки пастки қисмида сублаблаб; шохлари сийрак, қийшиқ. Лансеолате ёки линеер-лансеолате, компланате, одатда 3 та аниқ асосий томирлар билан, ялтироқ ёки озгина тукли, барглари петиоле, маргин кам ферругиноус силията, тепалик қисқа акуминат билан ажралиб туради; юқори барглари ҳаракатсиз, кичикроқ, 1 томирли. Икки жинсли ёки урғочи гуллар, одатда, юқори барглар қўлтиғида битта гломерула учун 1-3 ва сийрак, бошоқсимон паникула ҳосил қилади; гуллар остидаги рахислар баъзан ферругиноус пилосе. Периантҳ оч яшил, субглобоза; сегментлар субтриангулар, яланғоч ёки тепалик бир оз тукли, камдан-кам туклар; қанотга ўхшаш қўшимчалар учбурчак шаклида обовате, баъзан субфлабеллате, мембрана, қоронғи томир, маргин репанд ёки кесилган. Филаментлар. Услуб жуда қисқа; стигмалар 2, одатда жигарранг бинафша ранг. Утрикул тушкунликка тушган глобус; перикарп мембранали, уруғдан тозаланган. Уруғи қора-жигарранг, ялтироқ, тухумсимон, 1,5-2 мм;
Водийлар, дарёлар қирғоқлари, пляжлар, чиқинди майдонлар, дала чеккалари, йўл бўйлари; шунингдек этиштирилган. Бутун Хитой бўйлаб [Осиё, Эвропа; Африка, Австралия ва Шимолий ва Жанубий Америкада кенг табиийлаштирилган].

6-расм. Kochia scoparia ўсимлигининг манзарали ўсимлик сифатида етиштириш жараёни.
Kochia scoparia- бу жуда ўзгарувчан тур. Бир нечта шакллар, навлар ва пастки турлари тасвирланган. Ушбу таксонлардан, эҳтимол, Хитойда энг кенг тарқалгани вар. (ёки субсп.) скопариа, пастки шохлари бўлган ўсимликлар камонланган, инфлорессенсе ўқи аниқ пўстли ва периантҳ сегментларидан ошиб кетган узун тукларнинг зич тупи билан ўралган гуллар. субвиллоса Моқуин-Тандон (Кандолда, Продр. 13 (2): 131. 1849). Ушбу сўнгги навнинг номенклатураси жуда чалкаш; Хусусан, у К. денсифлора Туркзанинов эх БД Жакксон (К. скопариа субсп. денсифлора (Туркзанинов эх БД Жакксон) М. Велаёс & С. Сиружано; К. скопариа вар. албовиллоса Китагава) ва К. сиеверсиана исмлари деб номланган. (Паллас) КА Меер ва К. скопариа вар. сиеверсиана (Паллас) Улбрич эх Асчерсон & Граебнер ушбу ташкилотга нотўғри қўлланилган.
Ушбу турдаги боғдорчилик шакли ҳам мавжуд, ф. тричопҳйлла (А. Восс) Стапф эх Счинз & Тҳеллунг, бу ўсимликлар тухумсимон ёки обовоид ("кипрессик") бўлиб кўринадиган, шохлари гавжум ва барглари торроқ бўлганлиги билан ажралиб туради. У супурги учун қишлоқ жойларида этиштирилади. Кеч кузда новдалар ва барглар қизил ёки тўқ сариқ рангга эга бўлиб, уларни безак сифатида ишлатиш мумкин

7-расм. Kochia scopariaўсимлигининг умумий кўриниши (2020-йил май ойи).

8-расм. Kochia scoparia ўсимлигининг умумий кўриниши (2020-йил июнь ойи).

Бу ўсимлик ҳам озуқабоп, ҳам шифобахш бўлиб, қурғоқчил ва шўрланган муҳитларда ҳам яхши ривожланиб юқори ҳосилдорлик беради. Х.Раббимов ва бошқалар (2011) маълумотлари бўйича.
Қизилқумда, Амударё водийсида, Усюртда кенг тарқалган.Kochia scoparia– бургансупурги табиий шароитда Россиянинг Европа қисмида, узоқ Шарқда, Кавказда, Марказий Осиёда, Белорусия, Ғарбий Сибир, Карпатлар ва ва Украинанинг Динепер туманида учрайди. Ўсимлик йўллар бўйлаб ахлат жойлари, солончаклар, қум, боғлар жойларини афзал кўради. Бегона ўтлар ўсимликлари сифатида Kochia scoparia-бурган супургибоғларда учрайди ва у – ҳам гуруҳлар, ҳам ёлғиз ўсиши мумкин.

9-расм. Kochia scoparia ўсимлигининг умумий кўриниши (2020-йил июль ойи).
Шунингдек Kochia scoparia – бурган супурги АҚШнинг Ғарбий ва Шимолий қисмида кенг тарқалган, Канаданинг кўп қисмида учрайди, айниқса қурғоқчил ва ярим қуруқ чўлларда, бутун Европа, Африка ва Жанубий Америкада учрайди (Фриесен ва бошқалар, 2009).

10-расм Kochia scopariaўсимлигининг гуллаш ва мевалаш даври (2020-йил сентябрь ойи).

11-расм Kochia scoparia ўсимлигининг ҳўжаликда фойдаланиш учун тайёрланган ҳолати (2020-йил ноябрь ойи. Боғдод тумани).

12-расм Kochia scoparia ўсимлигининг гуллаш ва мевалаш даври (2020-йил октябрь ойи).