|
Asab va ruhiy kasalliklarda shifobahsh ovqatlanish
Psixiatriya ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘lib, avvalo bemorlarni shifoxonada
uzoq muddatda davolangani uchun iste’moldagi oziq-ovqatlar uy sharoitidan farq
qilishi, psixotrop dori vositalarni nojo‘ya ta’siri, shuningdek ruhiy kasalliklar
simptomatikasi va a’zolar funktsiyasini buzilishidir.
Ko‘pchilik bemorlarda tana vaznini kamayishi va deyarli 50% bemorlarda
oqsil-quvvat qiymatini etishmovchiligi kuzatiladi. Depressiya holatda ishtahani va
tana vaznini pasayishi kuzatiladi, chunki bu kasallikda miya po‘stlog‘idagi patologik
o‘zgarishlar bemorni oziq-ovqat iste’moliga moyilligini kamaytiradi va ozib ketish
kuzatiladi va u ovqatlanishda yutaolmaslik vahimasi bo‘lgani uchun faqat suyuq
taomlarni iste’mol qiladi, bu holat esa nutrientlar, ayniqsa oqsil moddalarini,
shuningdek quvvat etishmovchiligiga olib keladi. Shizofreniya, depressiya
kasalliklarida bemorlarda ovqatlanish tartibini buzilishi, oziq-ovqat mahsulotlarini
tanlashda patologik yondoshish, ovqatlanishdan voz kechish holatlari yuzaga kelib,
bemorlarda nutrient etishmovchiligi kuzatiladi.
Psixoz kasalliklarida bemorlarni ovqatlantirib bo‘lmaydi va giperkatobolik
modda almashinuvi kuchayib oqsil-quvvat etishmovchiligini yuzaga keltiradi.
Psixopatologik finomenlar ovqatlanish tartibini buzilishi, asosan asab bulimiyasi va
anoreksiyasi bilan kechadi.
Bulimiya holatda bemor ovqat iste’molini nazorat qilmay, ko‘p miqdorda,
anorektsiyada ishtaha bo‘g‘ilib, oz miqdorda ovqatlanadi.
Ruhiy kasallarni patogenezida ma’lum gipoteza va nazariyalar mavjud,
jumladan genetik omillar, neyromediatrlar masalan serotoninni ko‘p miqdorda
ta’siri to‘qlik sezgisini hosil qiladi va ishtahani kamayishiga olib keladi. Sutdagi
kazein va boshoqli o‘simliklardagi glyuten oqsillari ko‘p miqdorda ekzorfinlarni
miya suyuqligida hosil qilib shizofreniya va autizm kasalliklarini rivojiga sabab
bo‘lish gipotezasi ham mavjud. Psixofarmatseftika vositalari ham ovqatlarni holatini
o‘zgarishida katta rol uynaydi. Masalan opioidlar, dofamin, neyroleptiklar,
266
antidespressantlarning o‘ziga xos nojo‘ya ta’siri bo‘lib, ular modda almashinuvini
buzish, tana vaznini ortishi yoki ozayishiga, ishtahani buzilishiga sabab bo‘ladi va
bemorlarda semirish yoki kaxeksiya holatlari bo‘lishi mumkin.
Ruhiy kasalliklar uzoq vaqt davom etadi, shuining uchun bemorlar davo
kompleksida nutritsion holatni korrektsiya etish muhimdir. Anorektsiya holatida
kislota-ishqoriy muhit buziladi va kaxeksiya holati vujudga keladi. Avvalo,
parenteral yoki enteral oziqlantirishda etarli vitamanlar bo‘lishi, oqvatlanish tartibi
6-7 mahal bo‘lishi, shuningdek umumiy dieta quvvati 2000 kkaldan oshmasligi
lozim. Bemorlarda suyuqlik muvozanati, tana vazni, oziq-ovqat vazni va kislota-
ishqoriy muxit nazorat etilishi kerak.
Epilepsiya kasalliklarini rivojlanishida ba’zi ozuqalar cheklanadi, ya’ni engil
o‘zlashtiriluvchi uglevodlar, tuz, achchiq taomlar va dukaklilar.
Epilepsiyaga
qarshi
preparatlar
B12-vitamini
va
folat
kislota
etishmovchiligiga olib kelib, bemorlarda shizofreniyaga xos belgilarni yuzaga
keltirish mumkin. Demping dietada B12 vitamini va falot kislotaga boy mahsulotlar
(jigar, buyrak, go‘sht) kiritilishi kerak. Preparatlar ta’sirida qonda gomotsisteinni
ko‘payishi terotogen xususiyatga ega va u holatni oldini olish uchun tarkibida B6
– vitaminini ko‘p miqdorda to‘tgan ozuqalar ratsionga kiritiladi. Shunigngdek
epilepsiyada “Ketogen dieta” taklif etilgan bo‘lib, uning 70 % quvvati qiymati
yog‘lardan va 30 % uglevod, oqsillardan iborat.
Shizofreniya dieto terapiyasida kazein va glyuten oqsillarini istestno qiluvchi
ratsion, shuningdek ochlik usullari bilan davolash ham taklif etilgan. Ba’zi
gipotezalar ruhiy kasalliklarda xolestirinni kamayishi depressiya holatlariga bog‘liq
bo‘lishi va ratsionni xolesteringa boy mahsulotlar (tuxum sarig‘i, yog‘li go‘sht) bilan
uyg‘unlashtirish tavsiya etiladi. Bosh miya va asab tizimida magniy moddasini
ahamiyati katta, ya’ni modda almashinuvida ishtirok etib, neyroprorektektiv va
asabni tinchlantiruvchi xususiyatga egadir.
Magniy etishmasligi, mushaklar tortishishi, xushni o‘zgarishi, xotirani
susayishi tremor, nistagm, attaktsiya, paresteziyaga olib kelishi mumkin. Bolalarda
uzoq vaqt gipomagneniya holati paralich kasalligiga olib keladi. Magniy va vitamin
B6 preparatlari bolalar autizm kasalliklarida asosiy davodir. Antideprisantlarni
qo‘llanilganda, ya’ni ular monoaminooksidazalar ingibitorlari, ratsionda aramatik
aminokislotalar tirozin, triptofan, gistiden tutgan oziq ovqatlar, ya’ni sir, dudlangan
mahsulotlar, kolbosa, shokolod, kofe, qizil vino, dukaklilar, smetana, banan, mol va
tovuq jigari ta’qiqlanadi.
Alkogolizm kasalligida gipovitaminoz holatini korrektsiya qilish muhim,
ayniqsa vitaminlardan B1, PP, A ko‘p miqdorda dieta ratsioniga kiritilishi lozim.
267
Do'stlaringiz bilan baham: |
