Klinik dietologiya va nutrisiologiya

Gipertoniya kasalligi va dietoterapiyasi 
 
Gipertoniya  kasalligi(GK)  eki  essentsial  gipertoniya  –  birinchi  navbatda 
arterial  bosimning  ko‘tarilishi  bilan  xarakterlanuvchi  kasallikdir.  Ushbu  kasallik 
asosan  40-45  yoshdan  oshgan  odamlarda  uchraydi,  erkaklar  va  ayollarda  uchrash 
darajasi bir xil.  Kasallik  uzoq davom etgan  yoki kuchli  hayajondan, haddan ziyod 
aqliy  mehnat,  emotsinal  zo‘riqish,  stress  natijasida  markaziy  nerv  tizimining 
zo‘riqishi fonida kechadi.  
Gipertoniya kasalligini rivojlanishida nasliy moyillik ham ahamiyatga ega.  
(GK)ning  dastlabki  bosqichlarida  bemorlar  asosan  umumiy  holsizlik,  ish 
qobiliyatining  pasayishi,  uyqusizlik,  bosh  og‘riqlari,  bosh  aylanishi,  quloqlardagi 
shovqin,  yurak  tez  urishiga,  yurak  sohasida  og‘riqqa  shikoyat qiladilar.  Keyinroq 
jismoniy yuklamalar vaqtida hansirash yuzaga kelishi mumkin, keyingi bosqichlarda 
yurak  etishmovchiligi,  ko‘rish  qobiliyatining  pasayishi,  miya  tomirlari 
zararlanganda – miyada qon aylanishining buzilishi, natijada sezgirlikning buzilishi 
paydo bo‘lishi mumkin. Buyraklarning zararlanishi siydik bilan chiqib ketishi lozim 
bo‘lgan moddalar almashinuvi mahsulotlarining, jumladan mochevina va kreatinin 
organizmda ushlanib qolishiga va intoksikatsiyaga sabab bo‘ladi.  
Gipertoniya  kasalligi  uchun  arterial  bosimning  davriy  yuzaga  keluvchi  qisqa 
vaqtli ko‘tarilishlari xarakterlidir, bu ko‘tarilishlar gipertonik krizlar deb yuritiladi. 
Yuqori  gipertonik  krizning  davomiyligi  bir  necha  soatdan  bir  necha  kungacha 
bo‘lishi mumkin. Krizlar vaqtida keskin bosh og‘riqlari, bosh aylanishi, qizib ketish 
hissi, terlash, yurak sohasidagi sanchuvchi og‘riqlar, yurak ritmini buzilishi ba’zan 
ko‘rish  qobiliyatining  buzilishi,  ko‘ngil  aynishi,  qayt  qilish  kuzatilishi  mumkin. 
Gipertoniyaning  og‘ir  asoratlari  insult,  buyrak  etishmovchiligi  va  ko‘z  to‘r 
pardalariga  qon  quyilishi.  Gipertoniya  kasalligini  davolashda  kompleks  davo 
o‘tkaziladi, ayniqsa, to‘yib uxlash, davolovchi jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish, 

---

160 
 
parhez  ovqatlanish  katta  ahamiyatga  ega.(GK)  da  arterial  kon  bosimni  oshish 
darajasiga  kora  4  bosqichda  kechadi  va  ogir  asoratlar,jumladan  gipertonuya 
krizi,otkir  miokard  infarkti,insult,entsefalopatiya,apoplektik  koma  va  boshqalarga 
sabab boladi. 
(GK)ning dietotrapiya tamoyillari. 
Ratsiondan olib tashlash kerak bo‘lgan mahsulotlar: 
- qon–tomir  va  markaziy  nerv  tizimining  qo‘zg‘atuvchi  mahsulotlar  (alkogol, 
kofe, kakao, achchiq choy) va boshqalar; 
- xolesteringa boy mahsulotlar (buyrak, jigar, tuxum sarig‘i va boshqalar); 
- meteorizmni keltirib chiqaradigan mahsulotlar (sut, dukkaklilar, turp, piyoz, 
sarimsoq piyoz). 
Kundalik  ratsionning  quvvati  2300–2600  kkal  ni  tashkil  qiladi.  O‘simlik 
oqsillari 40 gr, hayvon oqsillari 50 gr ni tashkil qiladi. Yog‘lar – 70 gr, uglevodlar – 
350–400 gr, bunda shakar miqdori 75-80 gr dan ko‘p emas. Bemorda ortiqcha vazn 
bo‘lsa, shakar va boshqa shirinliklarni cheklash shart.