Klinik dietologiya va nutrisiologiya

 

---

200 
 
12-BOB. BUYRAK KASALLIKLARIDA DIETOTERAPIYA 
 
B uyra kni yallig‘lanis h  kasalliklari  va   davo  ovqatlanis h  
 
Buyrak  kasalliklarida  s hifobahs h  ovqatlanis h  kasallikning  xiliga,  
bosqichiga,  buyrak  etis hmovchiligi  va  azotemiya  darajas iga  va  bos hqa 
metabolik  o‘zgaris hga  qarab  belgilanadi.  Bemor  rats ion  to‘ la  qimmatli 
va  patogenetik  asos langan  bo‘ lis hi  lozim.  Unda  etar li  miqdorda 
vita minlar (aynitssa S, V , V2, V6, B12 va bos hqalar), mineral moddalar 
va suyuqliklar bo‘lishi kerak.  
  Ha mma  buyrak  kasalliklarida  os h  tuzi  cheklanadi.  Uning  qancha 
miqdorda  bo‘lishi  kasallikning  xarakteriga  bog‘liq.  Ratsiondagi  tuz 
miqdorining  qancha  bo‘lishi  buyraklar  ekskretor  funktsnyasinipg 
buzilis hn  darajas iga  va  qon  aylanishi  etis hmovchiligining  holatiga 
qarab aniqlanadi.  
  Parhezning  bos hqa  tarkibiy  qis mlari  tavs ifi  quyida,  buyrakniig 
alohida kasalliklarida  yoritilgan  
O‘tkir glomerulonefrit.  
  O‘tkir  glomerulonefrit  buyrak  koptokchalari  zararlanadigan 
infekts ion-immun  allergik  kasallik  bo‘ lib,  har  xil  darajada  s his hlar,  
arteriya  gipertoniyas i  va s iydik s indromi bilan  xarakterlanadi.  
  Kasallikni davolas hda parhez  
ovqatlanish  juda  muhim  o‘rin 
tutadi.  Os h  tuzi,  oqs illar  va  ekstraktiv  moddalar  rats ionda  keskin 
kamaytiriladi. Kasallik shishlar bilan og‘ir kechganda dastlabki 1 -2 kun 
be mor  ovqat  va  suyuqliklar  qabul  qilmas ligi  kerak. Keyiigi  2 -3  kun 
qandli kunlar buyuriladi, bunda bir kunga 150 gr qand va 2 stakan s uyuq 
damlangan  choy  beriladi.  Agar  kasallik  o‘rtacha  og‘irlikda  kechsa, 
birinchi  kundan  bos hlab  2 -3  kun  qandli  kunlar  buyuril adi.  Bos hqa 
karbons uvli  (kartos hkali,  ko mpotli,  uzumli  va  b.)  kunlarni  ha m  tavs iya 
etis h  mumk in.  Ko mpotli,  uzumli,  engillas htiruvchi  kunlarda  bos hqa 
suyuqliklar berilmaydi  
  Keyin  bemorga  7a -  parhez  dasturxon  buyuriladi.  Bu  parhezda  20 
g  oqsillar,  70  g  yog‘ lar  va  350  g  karbon¬suvlar  bo‘lib,  suyuqliklar 
miqdori  1000  ml  gacha  (bunga  mahs ulotlar  tarkibidagi  s uv  ham  kiradi) 
bo‘ladi. Shundan erkin suyuqlik 400 -450 ml ni tashkil etadi 
  7a- parhez dasturxonning  bir kunlik  taomno mas i:  
  Nonus htaga:  Guruchi  ka m  soling an  suyuq,  s utli  bo‘tqa,  choy 
(kiyik o‘ti solingan) 

---

201 
 
  Soat 1100da: Yangi olma  yoki  nok  
  Tus hlikka: Sabzavotli  qaynat ma   shurva 
1/2 
p 
(go‘shtsiz). 
Qaynatilgan go‘sht kartoshka pyuresi bilan, kisel.  
  Soat 1600da:  Kepak qaynat mas i s hakar bilan  
  Kechki  taomga:  Sa bzavotli dimla ma,  limon choy.  
  Es lat ma:  Kerak  bo‘lsa  s uyuqlik  miqdori  kamaytiriladi,  (choy,  
kisel). 
  7a-  parhez  dasturxonda  3 -4  kun  bo‘lgandan  keyin  be morning 
ahvoli  yaxs hilansa  (arterial  qon  bos imi  pasayis hi,  shis hlar  kamayis hi,  
siydik  va  qon  analizlari  y axs hilanis hi),  7a -parhez  dasturxonga 
o‘tkaziladi.  Bu  parhezga  o‘tkazilganda  bemor  ahvoli  yomonlashsa, 
qaytadan  bir  necha  kunga  7a -  parhez  berilis hi  ke¬rak.  Bemor  ahvoli 
yaxs hilanis hi bilan  yana 7a - parhez dasturxonga qaytiladi.  
  Quyida  7b-  parhez  dasturxonning  bir  kunlik  tao mno mas i 
keltirilgan.  
  Nonus htaga:  Shirguruch, choy.  
  Soat 1100 da: Qirilgan  sabzi s hakar  bilan  
  Tus hlikka: 
Suyuq  mastava  (go‘shtsiz),  qaynatilgan  tovuq 
kartos hka bilan,  meva s harbati  bilan.  
  Kechki taomga: 1 dona chala pis hgan tuxum, tv orogli puding, choy 
  Kechga: Meva s harbati.  
  Agar 7b- parhezda be mor ahvoli yana yaxs hilanib borsa, uni 7 - son 
parhez  dasturxonga  o‘tkaziladi.  Lekin  vaqti -vaqti  bilan  2-3  kunga  7b-
son parhezdan  ham  foydalanib turish zarur. O‘tkir  glomerulonefritning 
engil  xilida  kasallik  bos hlanis hidanoq  7a -  son  yoki  7b-  parhez 
dasturxonlarni tayinlash  mumkin. Ma’lumki, 7 - son parhezning  hamma 
variantlarida  ovqat  tuzsiz  tayyorlanadi.  Ko‘pincha  tuzsiz  tayyorlangan 
kam  oqsilli  non  iste’mol  qilina-  di.  Ushbu  parhezlarning  hammasida 
oqsillar  cheklangan  bo‘lib,  ratsionning  energiya  qiymati  yog‘lar  va 
karbonsuvlar hisobiga to‘ldiriladi. Lekin 7a -son parhez kam kaloriyaga 
ega.  Sutni  yoqtiradigan  (yaxs hi  hazm  qiladigan)  be morlarga  s utli 
parhezni  ha m  tavs iya  etis h  mumkin.   Bunda  be mor ga  bu  kunda  1,5 -2  l 
sut  bo‘-  lib-bo‘lib  beriladi.Chunki  sutda  natriy  tuzi  va  ekstraktiv 
moddalar  kam  bo‘lib,  kaliy,  kaltsiy  etarli  miqdorda  bo‘ladi.  Shuning 
uchun sut siydik haydovchi ta’sirga ega.  
Surunkali  glo merulonefrit.  
  Surunkali  glo merulonefritda  ha m  o‘tkir  glo merulonefritdagi  kabi 
parhezda os h tuzi, oqs illar va s uv cheklanadi. Bunda kasallikdagi as os iy 
sindromlar  (nefrotik  s indro m,  gipertonik  sindrom,  s urunkali  buyrak 
etis hmovchiligi) 
qays i 
darajada 
ifodalangani 
his obga 
olinadi.  
Shuningdek,  s urunkal i  glo merulonefritning  atipik,  s impto ms iz  xillarin i 
ham e’tiborga olish kerak  
  Surunkali 
glomerulonefritnnng 
shishlar 
va 
giper¬tenziya 
bo‘lmagan,  buyraklar  funktsiyasi  buzilmagan  (siydikda  bir  oz 

---

202 
 
o‘zgarishlar  bo‘lgan)  remissiya  davrida  7 -  son  parhez  dasturxon  yoki 
os h  tuzi  cheklangan  parhez  dasturxon  tavs iya  etiladi.  Har  xaftada  bir 
marta engillas htiruvchi kun  yoki bir  kun tuzs iz ovqat eyis h  foydalidir  
  Surunkali  glo merulonefritnnng  kuchaygan  davrida  bemorga 
kasallikning og‘irligiga qarab o‘tkir glomerulonef ritdagi singari, avval 
7a-son  parhez  yoki  7b -con  parhez  dasturxon  beriladi.  Albatta  bemorga 
qandli,  sabzavotli,  mevali,  guruchli,  kartos hkali  yoki  kompotli 
engillas htiruvchi  kunlar  ha m  tayinlanis hi  zarur.  Be morning  ahvoli 
yaxs hilanis hi  bilan  7 -s on  parhez  das turxonga  o‘tkaziladi.Quyida  7 -s on 
parhez dasturxonning bir kunlik taomno mas i keltirilgan:  
  Nonus htaga:  Qora bug‘doy  yormas idan bo‘tqa, s uyuq kofe.  
  Soat 11.00 da:  1 dona chala pis hgan  tuxum  
  Tus hlikka:  Shirxo‘rda  1/2  p.,  qaynatilgan  tovuk  qovurilgan 
kartos hka bilan, apels in s harbati.  
  Soat 16.00 da:  Na’ matak  iaynatmas i.  
  Kechki  taomga:  Kartos hkali  xonum  (xunon), choy  
  7-  son  parhez  dasturxon  be morga  uzoq  vaqtga  tavs iya  etiladi.  
Shuning  uchun  bemor  ratsioni  to‘la  qimmatli  bo‘lishiga  harakat 
qilinadi.  Rats ionda  A,  V  guruhi,  vitamin  S  va  vita min  E  me’ yorida n 
ko‘p  bo‘lishi  kerak.  To‘la  qimmatli  oqsillari  bo‘lgan  mahsulotlar  (sut, 
go‘sht,  tuxum,  tvorog)  ning  ratsionda  bo‘lishi  foydalidir.  Ma’lumki, 
sutda  natriy  tuzi  kam  bo‘lib,  kaliy  va  kaltsiy  miqdori  ko‘ pdir. 
Ratsiondagi oqillarning 50 % i hayvon oqsili bo‘lishi kerak.  
  Surunkali  buyrak  etis hmovchiligi  va  nefrotik  s indro m  bila n 
kechadigan  s urunkali  glo merulonefritda  parhez  ovqatlanis h  alohida 
bayon etilgan.