Klassik universitet darsligi o'zbekiston Milliy universitetining 100 yilligiga bag’ishlanadi

Boshqarish segmenti
: Erda joylashgan erning su’niy yo‘ldoshlarini 
kuzatish  va  axborotlarni  qayta  ishlash  markazlari  tarmog‘idan  tashkil 
topgan.  Bu  segmentning  asosiy  vazifasi  -  kosmik  segmentning  ishchi 
holatda ushlab turilishini ta’minlashdan tashkil topadi.  
Iste’molchi  segmenti: 
Quruqlikda,  suvda  va  havoda  GPS  qabul 
qilish qurilmalarining egalaridan tashkil topgan.  Koordinatalarni aniqlash 
tamoyili  radio-signallar  yordamida    uzoqlikni  o‘lchashga  asoslangan. 
Erning  su’niy  yo‘ldoshlari  tarqatuvchi  radio-signallar  GPS  qabul  qilish 
qurilmalarining  antennasi  orqali  tutib  olinadi.  Bu  signallar  su’niy 
yo‘ldoshning  uzatish  qurilmasi  orqali  su’niy  yo‘ldosh  koordinatalari 
haqidagi  ma’lumot  olish  imkonini  beruvchi  signalni  uzatish  vaqtini 
ifodalovchi  maxsus  kod  hisoblanadi.  Radio-signalni  qabul  qilishdan 
keyin,  qabul  qilish  qurilmasining  protsessori  bu  signalning  su’niy 
yo‘ldosh  uzatkich  qurilmasidan  chiqish  vaqtidan  qabul  qilish  qurima 
antennasigacha  etib  kelish  vaqtini  hisoblaydi.  Shunday  qilib,  GPS  qabul 
qilish  qurilmasidan  joriy  vaqt  lahzasida  radio-to‘lqinlar  diapazonida 
ko‘rinish  maydonida  joylashgan  barcha  su’niy  yo‘ldoshlargacha  bo‘lgan 
oraliq  masofa  hisoblab  topiladi,  keyin  esa  -  qabul  qilish  qurilmasining 
o‘zining joylashish koordinatalari hisoblanadi.  
GPS  tizimining  yaratilishi  Er  sharining  har  qanday  hoxlagan 
nuqtasida,  hoxlagan  vaqt  lahzasida,  ob-havo  sharoitidan  qat’iy  nazar, 
koordinatalarni  aniqlash  imkonini  beradi.  Koordinatalarni  aniqlash 
aniqligi  (qurilmalarning  tiplari  va  sinflariga,  Shuningdek  o‘lchashda 
foydalinuvchi uslublarga bog‘liq holatda) 100 m dan 1 mm gacha oraliqni 
tashkil qiladi.  
GPS-texnologiyalarining 
geodeziya 
sohasida 
foydalaniluvchi 
an’anaviy uslublar bilan solishtirilganda asosiy afzalliklari quyidagilardan 
tashkil topadi: 

 
Punktlar  o‘rtasida  o‘zaro  bog‘liqlikdagi  ko‘rinish  holati  talab 
qilinmaydi; 

---

 
53 

 
Har qanday hoxlagan ob-havo sharoitlarida, hoxlagan vaqt davomida 
va  Er  yuzasining  hoxlagan  nuqtasida  ishlash  imkoniyatiga  ega 
hisoblanadi; 

 
Koordinatalarni 
aniqlashda 
yuqori 
darajada 
aniqlikka 
ega 
hisoblanadi; 

 
Nisbatan etarlicha darajada yuqori tezlikka ega hisoblanadi; 

 
Plan  va  balandlik  nuqtai  nazaridan  uch  o‘lchamli  koordinatalarni 
ifodalab beradi.