Klassik iqtisodiy maktabning to‘la to‘la shakllanishi, Smit va Rikardolarning iqtisodiy ta’limotlari. Reja: A. Smit va uning «Odamlar boyligi…»

4. David Rikardoning iqtisodiy ta’limoti
Ingliz klassik iqtisodiyotining mashhur namoyandasi David Rikardo (1772-1823) Peti va Smitning iqtisodiy g‘oyalarini yanada rivojlantirdi. U matematika, fizika, ximiya va biologiyani mustaqil o‘rgandi. D.Rikardo dastlab birja dalloli, keyinroq matematika o‘qituvchisi bo‘ldi, 2 marta sherif (politsiya boshlig‘i) etib saylandi, 1819-1823 yillarda Angliya parlamentining a’zosi bo‘ldi. Parlament minbaridan o‘zining ilg‘or iqtisodiy fikrlarini tarqatish maqsadida foydalandi, erkin savdoni talab etdi, proteksionizm va pul muomalasi sohasidagi davlat siyosatini tanqid qildi.
D.Rikardo 1799 yilda kurortda A.Smitning «Xalqlar boyligi…» asarini ko‘rib qoladi va unda bu fanga ishtiyoq paydo bo‘ladi. U jamiyat moddiy boyligini o‘sishi uchun ijtimoiy ishlab chiqarish va taqsimotning qanday sharoitlari eng qulay va optimal degan masalaga to‘xtaladi. D.Rikardo yagona iqtisodiy konsepsiya asosida pul muammosi va kredit, xalqaro iqtisodiy munosabatlar, soliq, yer rentasi, xalqaro mehnat taqsimoti to‘g‘risida fundamental fikrlar berdi.
Uning dastlabki «Oltin ajdahosi to‘g‘risida uch xat» (1809y.) hamda boshqa asarlari pul va pul muammolarini tahlil qilishga bag‘ishlandi.
U Smitning g‘oyalarini qo‘llash bilan birga uni to‘ldirdi va qarshi fikrlarni ham ilgari surdi. U kapitalistlar va ishchilarning manfaatlari bir-birlariga qarama-qarshi ekanligini ochib berdi (Smitda bu manfaatlar bir edi).
18 asr oxiri va 19 asrning boshlarida Angliyada sanoat to‘ntarilishi ro‘y berdi. Oqibatda sanoat tez o‘sdi, ishchilar soni ortdi, shaharlar ko‘paydi, lekin mehnatkashlarning qashshoqlanishi va ekspluatator sinflarning boyishi kuchaydi, ya’ni differensiatsiya yuz berdi. Ish kuni 12-13 soatgacha uzaydi, mehnat sharoiti esa yomonlashdi, ishchilar mashinaning qo‘shimcha qismiga aylandi, xalq ommasi kurashga otlandi, ludditlar (mashina sindiruvchilar) harakati kuchaydi, fabrikalarga o‘t qo‘yildi. Ammo sanoat inqilobi davrida proletariat hali yagona, uyushgan sinfga aylanmagan edi. Rikardo sanoat inqilobi davrining iqtisodchisi sifatida maydonga chiqdi vash ular tufayli iqtisodiy ta’limotni yuqoriroq pog‘onaga ko‘tardi (A.Smit esa manufaktura davrining iqtisodchisi edi).