Klassik iqtisodiy maktabning to‘la to‘la shakllanishi, Smit va Rikardolarning iqtisodiy ta’limotlari. Reja: A. Smit va uning «Odamlar boyligi…»

Klassik iqtisodiy maktabning to‘la to‘la shakllanishi, Smit va Rikardolarning iqtisodiy ta’limotlari.


Reja:

1. A.Smit va uning «Odamlar boyligi…» asari.

2. A.Smitning iqtisodiy liberalizm konsepsiyasi.
3. A.Smitning qiymat, mehnat va pul nazariyalari.
4. D.Rikardoning iqtisodiy ta’limoti. «Asr stagnatsiyasi»

18-chi asrning ikkinchi yarmida klassik iqtisodiy maktab britaniyalik olimlar A.Smit va D.Rikardo asarlarida eng yuksak cho‘qqiga ko‘tarildi. Bu hol tasodifiy emas edi, chunki bu olimlar yashab ijod etgan davrda Angliyada chuqur iqtisodiy, sotsial va siyosiy o‘zgarishlar ro‘y berayotgan edi. Mamlakatda yuksak rivojlangan qishloq xo‘jaligi va tez o‘sayotgan sanoat mavjud edi, faol tashqi savdo olib borilardi. Yangi jamiyatga xos sinfiy ajralish yaqqol bo‘lib, ishchilar, sohibkorlar, yer egalari – lendlordlar va fermerlar bor edi. Kapitalning dastlabki jamg‘arilishi natijasida hosil bo‘lgan pul kapitali (manbalari: past ish haqi, mustamlaka siyosati, noekvivalent savdo, qul savdosi, yerlarning dehqonlardan tortib olinishi va h.) tobora ko‘p miqdorda sanoat va qishloq xo‘jaligiga qo‘yila boshladi. Angliya industrial agrar davlatga aylandi. Manufakturalar soni oshdi, ulardagi ishchilar soni ko‘paydi, ishchilarning ahvoli nihoyatda og‘ir bo‘lib, qattiq ekspluatatsiyaga duchor qilindi. Angliya sanoat inqilobi arafasida edi. Mamlkatning sanoat mahsulotlari jahon bozorida yuqori baholangan va talab tobora ortgan, ammo davlat tomonidan kiritilgan savdo-sotiqdagi proteksionizm siyosati, qonunlar davr talabiga javob bermay qo‘ydi, ularning borligi kapitalizm rivojiga to‘sqinlik kilar edi.

1. 
   A.Smit va uning «Odamlar boyligi…» asari.
   

Adam Smit (1723-1790) klassik siyosiy iqtisodning atoqli namoyandasidir. Mustaqillik Deklaratsiyasi imzolangan 1776yili Angliyada zamonamizning eng muhim kitoblaridanbiri Shotlandiyalik buyuk iqtisodchi Adam Smitning «Odamlar boyligining tabiati va sabablari to‘g‘risida tadqiqot» asari nashr etildi. Bu asar zamonaviy iqtisodiy fanning boshlanishi hisoblanadi. Shu kitob uning muallifi Adam Smitni «iqtisodiyot otasi» unvoniga sazovar etdi. Smitning nuqtai nazaridan millatning boyligi faqat qishloq xo‘jaligi jarayonida emas, umuman ishlab chiqarish jarayonida vujudga keltiriladi. Ishlab chiqarilgan ne’matlar miqdori inson mehnatining boshqa ishlab chiqarish omillari bilan birlashuvidan tashkil topadi. A.Smit o‘z davridagi iqtisodiy bilim va konsepsiyalarni umumlashtirdi va sistemaga tushurdi. Buning natijasida xo‘jalik hayotining asosiy sohalarini tavsiflab beruvchi bir butun nazariya yaratdi.
A.Smitning bu asari 5 kitobdan iborat bo‘lib,
1-da – qiymat va qo‘shimcha daromad muammolari tadqiq etildi;
2-da – kapital jamg‘arilishi va uning shakllari;
3-da –kapitalizm taraqqiyotining tarixiy shart-sharoitlari;
4-da – merkantilizm va fiziokratlarning ta’limotiga munosabati;
5-da – davlat moliya tizimi tadqiq etilgan.
A.Smitni tadqiqotining predmetini – jamiyatni iqtisodiy rivojlanishi va uning moddiy turmush darajasini oshirish muammolari tashkil etadi.