Kkkkkkkkk

 
14.3. Тарифларни кулловчи ҳамда уларга қарши фикрлар. 
Божхона тарифлар асосан миллий даражада кулланилади ва бунда қатор 
вазифаларни бажаради. 

---

182 
1) фискаль, яъни давлат бюджети даромадларини тулдириш манбаи 
бўлиб хизмат қилади; 
2) протекционистик, яъни миллий ишлаб чиқарувчиларни чет эл 
рақобатидан ҳимоя қилади; 
3) бошқарув, яъни иқтисодиёт тузилишини қайта кўришни бошқариш 
воситаси ҳисобланади ва улар ёрдамида мамлакат иқтисодиётидаги илгор 
силжишлар рагбалантирилади. 
Миллий иқтисодиётни тикланиши шароитида кўпгина давлатлар ўз 
ишлаб чиқарувчиларни чет эл рақобатидан ҳимоя қилиш мақсадида 
протекционизм сиёсатини куллайдилар. Акс ҳолда махаллий корхоналар 
“синиши” жамиятда ишсизлик хавфини тугдиради. Шу билан бирга 
протекционизм сиёсатини қўллаш салбий оқибатларни олиб келиши мумкин. 
Улар асосан Иқтисодиётнинг ҳимоя қилинаётган соҳаларида ресурсларни 
самарасиз сарфланишига олиб келади.
Агар мамлакатлар божхона иттифокига бирлашсалар унда божхона 
тарифи барча иштирокчи мамлакатлар учун уларнинг савдо муносабатларида 
ягона бўлиб қолади (масалан, Европа Иқтисодий ҳамжамияти). Божхона 
тарифлари миқдори алохида мамлакатлар иқтисодиётида ва жаҳон хўжалигида 
юз бераётган жараёнлар таъсирида юз беради. Умумжаҳон божларининг 
пасайиш тенденцияси кўзатилмокда ва у икки томонлама ҳамда кўп томонлама 
музоқаралар асосида мамлакатлар томонидан рағбатлантирилади ва назорат 
қилинади. Асосан ГАТТ доирасида утказилган бундай музоқаралар натижасида 
бож-тариф ён беришларини айирбошлаш хақида битимлар тўзилган эди.
Божхона тарифлари божларидан ташқари, ташқи иқтисодий фаолиятни 
тартибга солишнинг билвосита эгилувчан усуллари сифатида турли солиқ 
турлари кенг кулланилади. Бунда фақат Ташқи солиқ тизимидаги эмас, балки 
ички солиқ тизимидаги солиқ турларидан ҳам фойдаланилади. 
Фақат ташқи иқтисодий битимларни тартибга солишда кулланиладиган 
солиқларга импорт ва экспортга солиқлар киради. Улар олиб келинаётган ёки 

---

183 
олиб чикилаётган маҳсулотларга уларнинг окимларини тартибга солиш, яъни 
рағбатлантириш ёки тўхтатиш мақсадида белгиланади. 
Кўпгина мамлакатларда импорт тушумларига солиқлар кенг кулланилса 
экспорт маҳсулотини сотишдан тушумларга солиқлар эса имтиёзларга эгадир. 
Бу экспортни рағбатлантиришга ички ва Ташқи бозорлардаги нархлар фарқи 
кўп бўлганда ўз маҳсулотлари каби импорт маҳсулотларига ҳам мамлакат 
ичида сотиш учун бир хил шароитлар яратиш имконини беради. Ташқи 
Иқтисодий фаолият, шунингдек ички солиқлар тизими ёрдамида ҳам тартибга 
солинади. Давлат сотишдан олинган фойдага пул капиталидан даромадларга 
капиталнинг қўшимча ўсишига қимматбаҳо қоғозларга, ортиқча фойдага ва 
бошқаларга солиқларни белгилаб ўзининг ҳамда ҳорижий ишлаб 
чиқарувчиларнинг фаолияти учун кулай ва кулай бўлмаган шароитларни 
яратиш мумкин.