Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

Орайлық нерв системасының раўажланыўы 
 
Гаструляцияның ақырында зародыштың арқа бөлиминдеги эктодермалық 
клеткалар бластопор алдында тез бөлине баслайды. Усының нәтийжесинде 
клеткалардың бир бөлими ишке тығылып, жуўанланған пластинка пайда 
болады. Бул нерв қатлам клеткалық бөлиниў: толқыны алға илгерилеп, 
ақырында нерв пластинкасы зародыштың барлық арқа бөлимине тарқалады; 
кейин пластинка шетлеринде жоқарыға бағдарланған бүклем пайда болып, 
орайы төмен түсип, наўаша пайда болады. Бүклемлердиң жоқарығы шетлери 
бир-бирине тийисип, наўаша нерв тутигине айланады. Түтик орайлық нерв 
системасы бас ҳәм арқа мийиниң өсимшеси болып есапланады. Нерв түтигиниң 
алдыңғы ақыры бастан баслап кеңейген болады; кейин бул жерде үш дүмпешик 
пайда болып, алдыңғы ҳәм артқы мийге айланады. Буннан кейин алдыңғы 
мийдиң өсимшеси өсип ҳәм латерал ямаса қаптал бағдарда көздиң бокал 
сыяқлы басламасы пайда болады. Усының менен бир ўақытта устинги 
эктодерма көз алмасына қарай батып киреди. Бул батып кириўлер кейин 
үстиңги экдодермадан бөлинип, көз линзасына айланады. Еситиў ҳәм ийис 
сезиў органлары да усындай эктодермадан батып кириўинен пайда болады. Усы 
ўақытлары арқа мийинде клеткалық бөлиниўлери болады (1-кесте). 
Мезодермалық клеткалар арқа мийге миграцияланып, оны ҳәм төменинде 
жатқан хорданы қоршайды. Олар әдеп шемиршек, ал кейин сүйек тоқымаларын 
пайда етеди. Омыртқа бағанасы ҳәм қабырғалар усылай келип шығады. Арқа 

---

88 
мий клеткалары әдеп үлкен ҳәм дөнгелек болады. Кейин узын өсимшелер пайда 
етип, олар тығыз нейрон формаларына айланады. Арқа мийдиң вентраль 
бөлимлер клеткалары моторлық нейронларға айланып, оның өсимшелери 
перифериялық органлар ҳәм тоқымалар ишине өсип киреди. Нерв 
бүклемлериниң қысылып шығарылған клеткалар «түйин» деген жыйынлықты 
пайда етеди. Ганглия клеткалары сезиўши нейронларға айланады. Олар 
дендритлери арқалы арқа мийдиң арқа бөлими менен, ал оксоны менен 
қоршаған тоқымалар менен байланысады. Сезиўши моторлық тор усылай келип 
шығады.