Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

Туўры ямаса личинкасыз раўажланыў 
 

---

115 
Метаморфозсыз эмбрионнан кейинги раўажланыў туўры раўажланыў деп 
аталады. Туўры раўажланыўда барлық метаморфозлар эмбрионал раўажланыў 
дәўиринде болып өтип мәйектен шыққан ямаса туўылған жас организм ата-ана 
организмине уқсайды. Бул эволюция дәўирлеринде пайда болған 
ийкемлесиўлер болып, эмбрионның толық раўажланыўы мәйек клеткасынада 
сарыўыздың муғдары жетерли көп болады. Соның ушын мәйектиң көлеми үкен 
болады. Мысалы: таўықта мәйек 3,5-6 см, түйе қуста 10-12 см ҳәм тағы 
басқалар. Туўры раўажланыў омыртқасыз ҳәм омыртқалы ҳайўанлар арсында 
кең тарқалған. Тийкарынан туўры раўажланыў амниотларға тән болып, 
эмбрионаллық дәўир узақ даўам етеди. Сүт емизиўшилердиң мәйек клеткасы 
екинши рет сарыўызлықты жоғалған болып, эмбрион ана организми есабыннан 
азықланғанлығы ушын де оларда туўры раўажланыў болады. Туўры 
раўажланыўда организмде қурамаласыў дүзилислери өтеди, бунсыз мүмкин 
емес. Эмбрионнан кейинги раўажланыўын, көпшилик илимпазлар органлар 
системасының раўажланыўы көбейиў цикли, ямаса азықланыўына қарап 
дәўирлерге бөледи. Тийкарынан амниотларын эмбрионнан кейинги 
раўажланыўын 3 басқышқа бөлиў мүмкин: көбейиў, өсиў ҳәм физиологиялық 
ер жетиў ҳәм ғаррылық басқышлары.
Француз илимпазы Ж. Бюффонның жуўмақлары бойынша өмирдиң 
узынлығы өсиў дәўиринен 5-7 мәрте көп. 
Мәселен: Ийт 2 жыл өседи ҳәм 8-10 жыл жасайды; пышық 1,5 жыл өседи ҳәм 8-
10 жыл жасайды; атлар 5 жыл өсип 20-30 жыл жасайды. Бирақ бул өлшем 
қағыйда ҳәр тәрепли емес. Айырым ҳайўанлар өмириниң узынлығын 
келтириўге болады. Моллюскалар 100, көл бақасы 16, бақа 35-40, кептер 40-50, 
тышқан 5, балпақ тышқан 2-3, қоян 10, сыйыр 20-25, айыў 50, жолбарыс 35, пил 
100 жылға шекем тиришилик етиўы мүмкин. 
 
Қадағалаў ушын сораўлар 
1. Эмбрионналлық раўажланыўлардың дәўирлерге бөлиниўин айтың. 
2. Личинкалар ҳәм олардың әҳмийети қандай. 
3. Эмбрионнан кейинги раўажланыўдың метаморфоз қубылысларын 
айтың. 
4. Төменги омыртқалылардың метаморфозы қандай. 
5. Туўры ямаса личинкасыз раўажланыўшы организмларды айтың.