Кириш (СЎз боши)

MAVZU: NOANANAVIY DARS ShAKILLARI


Reja:
1. Noananaviy darslar haqida.
2. Noananaviy dars turlari haqida.
Adabiyotlar:
1. Umumiy o‘rta talim davlat talim standarti, T., 1999 y.
2. M.Abduraimova. Ona tili talimida yangi pedagogik texnalogiya. T., 2001 y.
3. Pedagogik izlanish. Tuzuvchi: I.N. Bajenova. 1990 y.
4. Yu. K. Babanskiy. Hozirgi zamon umumtalim maktabida o‘qitish metodlari. T., 1990 y.
5. «Til va adabiyot talimi » jurnali, 2003 yil №4.

«Talim tug‘risida»gi Qonun, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» hamda Xukumatimiz tomonidan qabul qilingan qator qarorlar (1998 yilgi №5 va №203-qarorlar ) asosida davlat talim standartlari ishlab chiqildi. DTS ning yaratilishi talim tizimini isloh qilish imkoniyatini yaratdi. Natijada ananadagi «grammatika - gramatika uchun» qolipidan voz kechib, ona tili talimining amaliy yo‘nilishini yangilash muammosi qo‘yildi. Natijada ona tili talimi shartli ravishda ikkiga – ananaviy va yangilangan talimga ajratildi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2004-2009 yillarda maktab talimini rivojlantirish umummilliy dasturi tug‘risida»gi Farmoni talim tizimini, xususan, ona tili talimini to‘liq isloq qildi. Mavjud dastur, darslik, DTS ning takomillashtirilgan variantlari elon qilindi.
An’anaviy talimda, yuqorida takidlanganidek, «grammatika–grammatika uchun» qolipi talim metodlaridan deduksiyani taqoza qilar edi. Bunday metod va dars o‘tish usullari davr talabiga javob bermay qo‘ydi. Bizning maktablarimizni tugatayotgan yoshlar, xususan, ona tilidan ertaga, kelajakda as qotadigan bilim ola – olmayotganini har jabhada seza boshladik.
Bu jarayon bir yillik yoki qisqa muddatli bulmay, yillar davomida shakllandi. Bu kamchilikni bartaraf qilish vazifasi davr talabiga aylandi. Ilg‘or, tajribali, jonkuyar, fidoyi pedagoglar tomonidan izchillik bilan amalga oshirilayotgan mehnat natijasi o‘laroq mavjud talim tizimidan keskin farq qiladigan yangilangan talim mazmuni-noananaviy talim yuzaga keldi.
Ma’lumki o‘zoq yillar davomida ona tili talimiga yetarli darajada etibor berilmay kelindi. Butun diqqat–etibor ijtimoiy fanlarga qaratildi. Shaxsni g‘oyaviy jixatdan chiniqtirish bosh masala deb qaraldi. Lekin har qanday g‘oyaviy chiniqish, millat, xalk tarixini bilish til orqali, uning amaldagi ifodasi nutq orqali yuzaga kelishi etibordan chetda qoldi. Natijada ijtimoiy talablarga javob bera olmaydigan, egallangan nazariy bilimlarini amalda qo‘llay olmaydigan yoshlarni yetishtira boshladik. Bu kamchilikni bartaraf qilishning yagona yo‘li talim mazmunini, talim berish yo‘llarini yangilashga zaruriyatni ijobiy hal qilish edi.
O‘quvchilarni (yoshlarni) fikrlashga, o‘zgalar fikrini anglashga va shu fikrlar maxsulini og‘zaki va yozma ravishda bayon qilishga o‘rgatish zamon talabiga aylandi. Bu talab ananaviy talim metodlaridan voz kechib, uning o‘rniga zamonaviy metodlarni qo‘llash orqaligina qondirilishi mumkun edi. Shuning uchun ham ananaviy talimda hukumron bo‘lgan deduksiya metodi o‘rniga induksiya metodi qo‘llanila boshlandi. O‘qituvchi bilan o‘quvchi munosabati nima? U qanday bo‘ladi?
Har bir pedagog o‘quvchilarga qilgan murojatidan tegishli javob olmog‘i kerak. Aks holda zaruriy natijaga erishib bo‘lmaydi. Bunday aloqa o‘rnatishdan oldin o‘quvchilarning umumiy tayyorgarligini o‘rganish zarur, yani o‘qituvchi bergan savolga o‘quvchilar javob bera olishi, erkin muloqotga kirishmog‘i darkor. Yoki o‘quvchilarning bilim saviyasiga qarab soddadan murakkabga tomon savol bera boriladi. Natijada o‘qituvchi bilan o‘quvchi o‘rtasida erkin muloqot – suhbat, aloqa o‘rnatiladiki, bu o‘quvchining faolligini, o‘zgalar fikrini anglashni, egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini og‘zaki va yozma holda bayon qila olishini taminlaydi.
Bu talablarni amalga oshirish uchun noananaviy metodlar qo‘l keladi. Bu borada maktablarimizda fidoyi o‘qituvchilarimiz tomonidan qator metodlar qo‘llanilmoqda. Chunonchi, vaqt sinovidan o‘tgan pedagogik texnalogiyalarni dars jarayoniga tadbiq qilish darsni bir necha modelli bosqichlarga bo‘lishni talab qiladi: chaqiriq, aqliy hujum, anglash, fikrlash kabi.