Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi

3-rasm. Konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobotdan
foydalanuvchilar⁴.

Moliyaviy hisobot yil boshidan yig’ilib boruvchi jami bilan har chorakdan

tekshiriladi.

Byudjet muassasalari chorak va yillik hisobotlarini yuqori organi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan muddatlarda

topshiradi.

Ayrim xo’jalik yurituvchi subyektlar uchun O’zbekiston Respublikasi

Vazirlar Mahkamasi tomonidan Moliyaviy hisobot topshirish bo’yicha boshqa muddatlar belgilanishi mumkin.

Xo’jalik yurituvchi subyektlarning yillik moliyaviy hisoboti qiziquvchi banklar, birjalar, investorlar, kreditorlar va boshqalar uchun ochiq hisoblanadi.

Ochiq tipdagi aktsionerlik jamiyatlari, sug’urta kompaniyalari, banklar, fond va tovar birjalari, investitsiya fondlari va boshqa moliyaviy muassasalar, hisobotda keltirilgan ma‘lumotlar to’g’riligini auditorlar tomonidan tasdiqlagandan so’ng yillik moliyaviy hisobotni hisobot yilidan keyingi yilning birinchi mayigacha, albatta, nashr etishlari kerak.

Xo’jalik yurituvchi subyekt tugatilganda xotima moliyaviy hisobot tuziladi.

Korxonani tugatish bo’yicha muammolaning buxgalteriya hisobi, tugatish
balansi va hisobatini tuzish, aktivlar qiymatini aniqlash ishlari tugatish
komissiyasiga yuklatiladi.

Umidsiz qarzlar va zararlar tugatish balansiga qo’shiladi.

Tugatish balansida majburiyatlar ularning qaytarish vaqtiga hisoblangan foizlar bilan birga aks ettiriladi.

Konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobot ma’lum yuridik va moliya-xo’jalik munosabatlarida bo’lgan ikki va undan ortiq korxonalarning hisobotlarini umumlashtirishdan iborat. Konsolidatsiyalash metodologiyasi va texnikasi xalqaro hamda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarning milliy standartlarida ishlab chiqilgan va bayon qilingan. Konsolidatsiyalashning maqsadi korporativ guruhga kiruvchi xo’jalik yurituvchi subyektlar to’g’risidagi axborotlarni yagona xo’jalik yurituvchi subyekt sifatida umumlashtirilgan holda taqdim etishdan iborat. Bunda korporativ guruhga kiruvchi har bir mustaqil korxona barcha xo’jalik muomalalarini amaldagi standartlarga muvofiq hisobga olishi va ularning natijalarini moliyaviy hisobot ko’rinishida rasmiylashtirishi lozim.

Konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobot O’zbekiston Respublikasi “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi qonunning 17-moddasi, buxgalteriya
hisobining xalqaro va milliy standartlariga muvofiq tuziladi. Bunda bosh korxonadan ajralib chiqib faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar guruhi uchun
umumlashgan moliyaviy moddalarni tuzish va taqdim qilish to’g’risida so’z
yuritiladi. Qonunning mazkur moddasiga muvofiq bir yoki bir necha sho’ba
korxonalar, filiallar va vakolatxonalariga ega bo’lgan korxonalar umumlashgan
moliyaviy hisobot tuzadilar.

Ushbu moddaning talablari vazirliklar, idoralar va byudjet tashkilotlarining

jamlama moliyaviy hisobotiga nisbatan tadbiq etilmaydi. Umumlashgan moliyaviy
hisobot buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq tuziladi.

Bosh korxonaning sho’ba korxonalarga qo’shgan hissalari uning moliyaviy

hisobotida moliyaviy qo’yilma sifatida aks ettiriladi.

Yuridik shaxslar o’z filiallari, vakolatxonalari va boshqa tarkibiy

bo’linmalarini, ularning balanslari va hisobot shakllarini belgilangan tartibda
tegishli yuridik shaxsning umumlashtirilgan hisobotiga kiritish sharti bilan
mustaqil balansga ajratib chiqarishlari mumkin.

Konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobot, agar bosh kompaniya o’zining

barcha sho’ba korxonalarini yopib, ular faoliyatini boshqarishni bitta yuridik shaxs
doirasida amalga oshirsa, kompaniyaning hisoboti qanday bo’lishini ko’rsatadi.

Konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobot rahbariyatga va korporativ guruhga

kiruvchi korxonalar kuzatuv kengashiga, shuningdek, mavjud va potentsial
investorlar, kreditorlar, mol yetkazib beruvchilar, xaridorlar va davlat kabi tashqi
axborotdan foydalanuvchilarga ham taqdim etiladi. Shunisi bilan u axborot
funktsiyasida yopiq bo’ladi.

Axborotlardan tashqi foydalanuvchilar uchun konsolidatsiyalangan hisobot

xususiy balanslarning cheklanganliklarini bartaraf etadigan, qo’shimcha axborot
manbai hisoblanadi. Konsolidatsiyalangan hisobot bosh kompaniya uchun o’z
hisobotini o’ziga xos “kengaytirish” va “to’ldirish” hisoblanadi.

Yuqorida bayon qilinganlarni umumlashtirgan holda shuni ta’kidlash joizki,

konsolidatsiyalangan hisobot bir necha xususiyatlarga ega:

• 
  konsolidatsiyalangan hisobot yuridik mustaqil korxonaning hisoboti
  hisoblanmaydi. Uning maqsadi korporativ guruh faoliyatining natijalari to’g’risida umumiy tasavvur shakllantirishdan iborat. U aniq axborot bilan ta’minlash va tahlil uchun yo’naltirilgan;
  
• 
  korporativ guruh a’zolari hisoblangan korxonalar o’rtasidagi kelishuvlar konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobotga kiritilmaydi. Unda faqat aktivlar va majburiyatlar, tashqi kontragentlar bilan amalga oshirilgan operatsiyalar bo’yicha daromadlar va xarajatlar ko’rsatiladi. Har qanday guruh ichidagi moliya-xo’jalik operatsiyalari identifikatsiyalanadi va konsolidatsiyalash jarayonida chiqarib tashlanadi (konsolidatsiyalanayotgan hisobotga kiritilmaydi). Konsolidatsiyalash bosh kompaniya tarkibiga kiruvchi kompaniyalar moliyaviy hisobotlarining bir xil nomdagi moddalarini oddiy (arifmetik) jamlash emas;
  
• 
  guruhlar hisoboti birlashma tarkibiga kiruvchi har bir kompaniyaning
  moliyaviy ahvoli va faoliyat natijalari to’g’risidagi yig’ma axborotlarni aks
  ettiradi. Bu demak, bitta sho’ba korxonaning foydasi boshqasining zararini yashirishi, bitta sho’ba korxonaning mustahkam moliyaviy ahvoli boshqasining potensial to’lov layoqatini yashirishi mumkin.