Kirish I- bob qadimgi do‘nyоda halqlarining jismoniy tarbiyasi

ILK FEODALIZM DAVRIDA JISMONIY MADANIYAT
Eramizning XI asrlari orasidagi davrda feodal ishlab chiqarish usulining qaror topishi va yirik yer egalari tomonidan erkin-jamoatgi dehqonlarning asta-sekin krepostnoylikka aylanishi davom etdi. Bu davrda sinfiy kurash dehqonlarning krepostnoylikka aylantirilishiga qarshi kurash sifatida rivojlanadi. Bu kurash jarayonida keng dehqonlar ommasini bostirish organlari sifatida feodal davlatlari qaror topa boshladi.
Bu davrda (taxminan V asrda) G‘arbiy Yevropada davlatlar tarikib topib, ular asta-sekin feodal mo‘nosabatlar o‘rnatila boshladi. Birmo‘ncha keyinroq Markaziy va Shraqiy Yevropada slavyan davlatlari paydo bo‘ldi. Shimoliy Afrikaning katta teritoriyasida arablar vujudga keldi.
Dastlabki vaqtlarda bu davlatlarda barcha mehnatkashlar harbiy xizmatni o‘tashga majbur bo‘lgan erkin yer egalaridan iborat edi. Ular qurol yoki harbiy boshliq chaqirig‘i bilan qurollangan holda yetib kelishlari va harbiy yurishlarda qatnashish uchun tayyor bo‘lishlari kerak edi. Lekin harbiy ta’lim yaxshi tashkil etilmagan edi. Aholini harbiy va jismoniy jihatidan tayyorlashning o‘ziga xos xalq shakillarining jadal suratda rivojlanishiga sabab ham ehtimol, uyushgan, harbiy ta’limining yo‘qligi bo‘lsa kerak. Dehqonlar uchun harbiy va jismoniy madaniyat faqat jangovar faoliyat uchungina emas, balki mehnat faoliyati uchun ham zarur edi.
Bu davrda jismoniy madaniyatning sinfiy harakteri birinchi navbatda jismoniy mashqlardan foydalanish maqsadlarida namoyon bo‘ldi. Dehqonlar jismoniy madaniyatdan mehnat va jangovor faoliyatiga tayyorlash va yuqori martabaga erishgan feodal aslzodalar esa o‘z qudratini mustahkamlash vositasi sifatida foydalandilar. Feodal aslzodalari faqat o‘z movqey, hokimligi bilangina emas, balki jismoniy kuch bilan ham halqdan ajarlib turishga harakat qilar edi. Buning uchun aslzodalarda halqqa nisbatan beqiyos darajada katta imqoniyatlar bor edi. Feodal aslzodalar o‘zlarining harbiy jismoniy madaniyat sistemalirini yaratishida xalqning jismoniy mashqlar va o‘yinlar sohasidagi ijodidan keng foydalandilar.
O‘sha davrdagi G‘arbiy Yevropa davlatlarning eng yirigi Franklar davlati edi. Franklar qo‘shni davlatlar bilan olib borgan juda ko‘p urushlarda juda kuchli qo‘shin vujudga keltirgan edilar. Bu qo‘shindan drujnikalardan va dehqonlar lashqaridan iborat edi. Dehqonlar lashkarlarida barcha dehqonlar qatnashar edi, shuning uchun franklar xalqni harbiy jihatdan tayyorlashga katta e’tibor berdilar. Har yili harbiy ko‘riklar tashkil etilib, ularda harbiy manervlar o‘tqazilar edi. Franklar og‘ir qurollar – qilichlar, nayzalar, katta yoylar, palaxmonlar va oyboltalar bilan qurollanar edilar. Bu qurollarni ishlatish juda katta jismoniy kuch, chidamlikni va epchillikni talab qilar edi. Urug‘chiliq to‘zumining yemirilishi davridan boshlab xalq hayotida saqlanib kelayotgan jismoniy mashq va o‘yinlar bu fazilatlarning takomillashuviga yordam berar edi.
Asta-sekin feodal mo‘nosabatlarining taraqqiy etib borshi bilan feodallar xalqni harbiy ishdan chetlashtirib bordi. Otliq ritsarlar asosiy harbiy kuch bo‘lib qoldi. IX asrda franklarda otliq ritsarlar qo‘shinnining asosiy negiziga aylangan edi. Yirik yer egalari qirol chaqirig‘iga muvofiq, yaxshi qurollari va aslahallarini olib, otliqlar guruhi hamqorligida yurishga otga minib chiqishi lozim edi. Qirollar ritsarlarning jangovor tayyorgarligini tekshirish uchun maxsus ko‘riklar tashkil etar edi. Dastlabki vaqtda bu ko‘riklar harbiy namoyish harakterida edi. Keyinroq ular turnirlar nomini olib yakkama-yakka olishuvlarga aylandi; bu ko‘rik qatnashchilari to‘mtoq nayzalar, gurzilar va qo‘lichlar bilan harakat qilishar edi.
A great deal is said about the history of sport in the UK, but there has beenlimited study of the area, especially in the less-well-known ‘minority’ sports.There is a great deal of conjecture and supposition over sports participationand development in some quarters, without a great deal of factual informationto back this up.At the time of writing there is only one Professor of Sports History in theUK and only a relatively small band of people, around 250, who have enoughinterest to join the Association of Sports Historians. This band has certainlygrown and there is an increasing awareness that, as another subject, the futureof sport and its development must be soundly rooted in a knowledge andawareness of the past and the lessons it has to offer.¹
VII-IX asrlarda davlati vujudga kelgan Markaziy va Sharqiy Yevropaning qadimgi slavyanlari ham mehnat va jangovar faoliyati bilan bog‘langan juda ko‘p mehnat va jangovar faoliyati bilan bog‘liqligin juda ko‘p jismoniy mashqlarni talbiq etganlar. Qadimgi slavyanlar jangovar, kuchli va jasur xalq bo‘lgan. Slavyanlar Boltiq dengizining sharqiy qirg‘oqlarida turib yengil kemalarda hozirgi Domiya va xatto Buyuk Britaniya qirg‘oqlariga harbiy yurishlar uyushtirganlar. Ular Kiev Rusidan xuddi shunday kemalarda Dneper bo‘ylab quyda oqimga tushib kelganlar va Vizontiyaga hujum qilib, Qora dengizda ko‘chib o‘tganlar. Ular qurollarni yaxshi ishlata olishlari natijasida qo‘ljangida alohida mahoratiga ega bo‘lganlar. Slavyanlarda yugurish, to‘siqlardan sakrash, mushtlashish, kurash, og‘irlik ko‘tarishiga doir mashqlar va ovchiliq juda ommalashgan edi. Slavyanlarning azaliy omil aslida jismoniy kuchga, chaqqonlikka, jasurlikka va harbiy mahoratga doir musobaqalardan iborat bular edi.
¹ David C. Watt Sports management and
administration © 1998 David C. Watt 35 pg.
Chehlar juda o‘zoq muddat davomida o‘z mustaqilligi uchun nemis ritsarlarining tajavo‘ziga qarshi kurash olib borishga majbur bo‘ldilar. Bu kurash davomida chehlar jang qilish shakl va metodlari tarkib topdi. Bu kurashda chehlar qurolarning har xil turlarigina emas, balki mehnat qurollarini ham (chalg‘ilarni, g‘alla yanchish zanjirlarini va xakozalarni) ishlatdilar. Cheh dehqonlarining erksevarligi, yuksak ahloqiy va jismoniy tayyorgarligi yuz yillar davomida nemis ritsarlari otryadlariga qarashiliq ko‘rsatishga imqoniyat berdi.

VII asrda arablar davlati tarkib topdi. Arab aslzodalari yoshlarning harbiy –jismoniy tayyorgarligiga katta e’tibor berdilar. Shuning natijasida yengil qurollangan arab otliq askarlari jangda yaxshi monevr qilar olar edilar. Ular tezlik bilan chopib ketayotgan otning ustidan yoydan moxirona otar, yengil nayzalarni uloqtirar, qilich va uzo‘n nayzalarni moxirlik bilan ishlatar, epchillik bilan egardan sakrab tushar va o‘nga sakrab chiqar edilar. Bo‘ndan tashqari, otliq askarlar turli qurollarda qilichbozlik qilishni va suzishni yaxshi bilar edilar.
Arablar Vizontiya va G‘arbiy Yevropa davlatlarining jismoniy Madaniyatiga bir mo‘ncha ta’sir ko‘rsatdilar. Otda yurish va yoydan o‘q otish usullarining ko‘plarini g‘arbiy yevropaliklar arablardan o‘zlashtirgan edilar. O‘yinlar to‘g‘risida ham, masalan; ilgari G‘arbiy Yevropada ma’lum bo‘lmagan “chovg‘on” o‘yini haqida ham huddi shunday deyishi mumkin. XII-XIII asrlarda bu o‘yinlar Vizaontiyadagi saroy alzodalarning sevikli tomoshalaridan biriga aylandi. G‘arbiy Yevropada (Fransiyada) bu o‘yin “chiqane” nomi bilan taraqqiy etdi va keyingi vaqtlarda ot ustidagi to‘p o‘yini sifatida tarkib topgan.