ANTI GIMNASTIKANING RIVOJLANISHI Musobaqalashishni eng ko‘p tarqalgan turi stadionni uzo‘nligiga teng bo‘lgan, yugurish musobaqasidir. Olimpiya stadioni eng katta bo‘lib, u 192 m 27 sm teng bo‘lgan. Delfa, Istme va Neame stadionlari kattaligiga olimpiyada stadionidan kichik bo‘lgan. Bitta stadionga yugurish g‘olibni ismi keyingi turt yil davomida g‘olib bo‘lib qolgan. 18-Olimpiya o‘yinlaridan (eramizdan avvalgi 708 y) keyin o‘yin musobaqalari dasturiga umum-yunon bayramlariga kurash, pentalon, pankration va ot aravda o‘tqaziladigan musobaqalar kiritildi. Eramizdan avvalgi 632 yildan boshlab 20 yoshdan kichik bo‘lgan o‘smirinlarni (37 olimpiyadadan) musobaqalarda qatnashishiga ruxsat etildi, uni davom etishi 3 ko‘nga ko‘paytirildi, bayramlar bilan birga qo‘shganda 5 ko‘nni tashkil etadi.
Radosli mashhur sportchi Leonidis stadionda (eramizdan avvalgi 164-152y) 2 stadiaga yugurishda va ekinirovkali yugurishda 12 marta g‘alabaga erishdi. U uch karra “doirada ” turt marta g‘oliblikka erishdi. Bu “doirada” olimpiya musobaqalari g‘olibligidan tashqari. Pifia, Istimia va Nemey o‘yinlarida g‘olib chiqanliklari ham kiradi. O‘yinlarda tarixchi Gerodot, yozuvchi Lo‘qian, filolog Sokrot, notiq Demosfen, matematik Pifag‘orlar qatnashdilar. 84-Olimpiya o‘yinlaridan boshlab (eramizdan avvalgi 444 y). Sa’nat qonkurslari olimpiya musobaqalari dasturini bir qismi bo‘lib qoladi.
Umumyunon olimpiya o‘yinlari bilan bir qator Gresiyaning ko‘pgina shaharlarida kichikroq ko‘lamdagi o‘yinlar ham o‘tqazilar edi. Lekin bu o‘yinlar ham quldorlik davlatlarining ijtimoiy-siyosiy hayotida katta rol o‘ynar edi. Bu o‘yinlarning hammasi u yoki bu polis ichidagi quldorlarning jipslashuviga erishishga qaratilgan bo‘lib, ayni bir vaqtda ularning harbiy qudratini ham namoyish qilar edi. Maxalliy o‘yinlar qatorida istmiyliyliklar, pakafiyliklar, pifeyliklar, nemeyliklar va boshqalarning o‘yinlari ajralib turar edi.
Gresiyada umumyunon va maxaliy o‘yinlarni o‘tqazish uchun juda ko‘p sonli stadionlar bor edi. Qazilmalar vaqtida Olimpiyada, Delfada, Pareyada, Maletda va bir qancha boshqa joylarda stadionlarning qoldig‘i topilgan.
Rimning vujudga kelishi eramizdan avvalgi 754 yilga (yoki 753 yilga) to‘g‘ri keladi. Rim davlati o‘zining dastlabki uch asri (eramizdan avvalgi VIII-VI asrlar), shohlar davri deb ataladigan davr mobaynida Rim jamiyati urug‘chiliq to‘zimining chirib borishi va pariarxat quldorlik mo‘nosabatlarining rivojlanish bosqichini boshidan kechirdi. Shohlar davrida harbiy demokratiya sharoitida harbiy ish bilan bog‘langan va o‘z ildizlari bilan urug‘chiliq to‘zumi taraqqiyoti davridagi an’anaviy xalq o‘yinlari va bayramlariga borib taqaladigan ko‘pgina jismoniy madaniyat elementlari keng rivoj topdi. Qadimgi Rim yodg‘orliklari, rimliklar o‘rtasida harbiy yo‘nalish yaqol ifodalangan ko‘p sonli bayramlar, o‘yinlar va raqslarning tarqalganligi to‘g‘risida ko‘pgina dalillar bo‘ldi. Suvorilarning kelib chiqishi chalkashib ketgan lobarant yo‘llarida musobaqa o‘tqazishidan iborat bo‘lgan troyap o‘yinlari Qadimgi Rim uchun harakterli bo‘lgan o‘yinlardan. Bu o‘yin urush vaqtida odatda otliqlar otryadli tashkil etadigan. Rim urug‘chiliq zadogonlari (partitsiylar) uchun ayniqsa harakteri edi. Qo‘sh g‘ildiraqli aravada yurish ko‘p sonli harbiy raqslar, nayza uloqtirish, mushtlashish, kurash va boshqa mashqlar ham keng tarqalgan edi. Jismoniy madaniyatning qadimgi elementlari quldorlik Rimdagi harbiy jismoniy madaniyatning o‘ziga xos sistemasining asosini tashkil etar edi.
Rimda jismoniy madaniyat sistemasi quldorlar armiyasi qudratini mustahkamlash vazifalariga muvofiq ravishda qaror topdi. Rim Respublika davrida qaror topgan siyosiy to‘zimida, ijtimoiy xokimyat harbiy xukumatini o‘tishiga majbur bo‘lgan fuqoralar qo‘lida bo‘lgan bir shariotda har bir erkin va teng huquqli rimlik o‘zini askarlik faoliyatiga tayyorlash kerak edi. Bu vazifalarining xal etilishi uchun maxsus madaniyat muassasalari tashkil etilgan. Qadimgi Gresiyadan farqli ravishda Rimda madaniyat ishi uyda beriladigan madaniyatviy harakterga ega edi. Rimlik yigitlar armiya safiga kirgo‘ncha oilada, o‘z tengdoshlari orasida bular edi. Ko‘p sonli eski xalq o‘yinlari va mashqlari ularni jismoniy jihatidan madaniyatlash vositalari edi. Katta yoshdagi bolalar asosan yugurish, irg‘itish, kurash, qilichbozlikdan mashq qilar edilar. Patritsiylar oilasidan chiqqan bolalar otda yurishini mashq qilishga ko‘p vaqt ajratar edilar. Council(s) initiatives, as well as local authority development officers being appointed to promote and administer sport. It is likely that the next twenty years will see a significant growth of professional sports administration, at a national and local level, and that the training of these professionals, coupled (hopefully) with a constantly growing band of volunteers, will be crucial to improving the performance of our sports people throughout the world at all levels of competition.¹ Rimlik yigitlar oilada dastlabki jismoniy tayyorgarchiliqni yetarli darajada olganliklarida keyin 16-17 yoshlarda armiya safiga kirar edilar. Armiya safida ular o‘zoq yillar davomida qa’tiy paxodlagerlar sharoitida uyushtirilgan va maxsus maqsadga yo‘nnaltirilgan harbiy va jismoniy maktabni o‘tar edilar.
Bunday madaniyat sisteamsi Rimda eramizdan avvalgi II asrgacha Mariya isloxati bilan porefssional armiya ga asos solingan davrgacha saqlanib qoldi. Jismoniy mashqlar o‘yinlar musobaqalar qadimgi rimliklarning butun hayotiga singib ketgan edi. To‘p bilan o‘yinaladigan turli o‘yinlar g‘oyat darajada ommalashgan edi. O‘nday o‘yinlar ham patritsian –aslzodalar orasida ham plebslar orasida tarqalgan edi musobaqalari va qo‘l g‘ildiraqli aravada chopish eng sevimli o‘yinlaridan biri edi. Ko‘pgina o‘yinlar dasturiga kurashchilar, yuguruvchilar, mushtlashuvchilarning musobaqalari ham kiritdilar.
Vaqt o‘tishi bilan, Gresiya bilan ancha mustahkam aloqalar o‘rantishshi sari Rimga yunon ta’sirlari kirib kelaboshladi. Bu ta’sirlar ma’lum darajada jismoniy madaniyatga ham aloqador edi. Eramizdan avvalgi II asrdan boshlab Rimdagi bir qator siyosiy va jamoat arboblari yunon atletika musobaqalarning rimliklar sharoitiga ko‘chirishga harakat qilib ko‘rdilar. Lekin ularning bu harakatlari muvoffaqiyatga erishmadi. Eramizdan avvalgi 80 – yillarda, Gresiyaning Rim tamonidan bosib olinishi bilanoq qonsul Sulli yunon olimpiya o‘yinlarini Rimga ko‘chirishga o‘rinib ko‘rdi. Uning bo‘yrug‘iga muvofiq, 175-olimpiya o‘yinlari Rimda o‘tqazilishi kerak edi. Lekin bu o‘rinish ham rimliklar taomnidan quvvatlanmadi, shuning uchun navbatdagi olimpiya o‘yinlari (eramizdan avvalgi 76-yilda) qaytadan olimpiyada o‘tqazildi.
Yunon musobaqalarini Rim sharoitiga o‘tqazish uchun bo‘lgan-bo‘lgan va bo‘nga o‘xshash boshqa o‘rnishlarining muvoffaqiyatsizlikka uchrashiga sabab sho‘qi, ko‘pgina rimliklar o‘rtasida yunon gimnastikasiga nisbatan yomon mo‘nosabat ildiz otgan edi. Ular yunon gimnastikasining amaliy foydasini ko‘rmadilar. Gresiyada qaror topgan atletika musobaqalariga esa yoshlarni yo‘ldan ozdirish havfi bor deb qarar edilar.
